The currently applicable legal provisions and also the economic concepts emphasize the importance of circular economy. In this aspect, it is very important to reduce the waste production respectively planning and running a business. Technical research is the key to finding a new applications for waste, in particular disposed on landfilling. Mining and energy industries belong to the biggest producers of waste in Poland. The total share of these two branches in waste production is up to 70% (mining and quarrying 53%; electricity, gas, steam and air conditioning supplay 17%). In environment, economy and social aspect, it is very important to develop this waste. The paper presents research on the physico-mechanical properties of the aggregates based on colliery shale supplemented by fly ash (20% - 40% supplement of fly ash). The following tests should be mentioned among performed: particle size distribution, the sand equivalent test, freeze resistance and direct shear tests. Also the chemical properties found in the literature was invoked. The research shows good physico-mechanical properties of the mixes, such as cohesion (44.62 kPa - 68.57 kPa) or internal firiction angle (34.74° - 40.52°). Though low resistance to weathering and a large susceptibility to frost heave (the mass loss after the freezing cycles is 76%) may limit its applicatin in road engineering. The sand equivalent tests were made only for aggregates. Tested materials shows usefulness for earthen structures. However, the research should be supplemented by chemical tests and also observations of the material properties changes as the effect of time. The research on the leachability of chemical pollutants, which will determine the acceptable share of ash in the mix, could be especially significant. The fact that fly ash contains a lot of sulphates and chlorides, which leach into the environment may pose a threat to living organisms.

Tunel drogowy w Lalikach został wykonany w silnie niejednorodnych, w dużym stopniu zniszczonych tektonicznie i w przeważającej części bardzo słabych utworach fliszowych Karpat Zachodnich. W przeważającej części tunel był drążony w warunkach dużego udziału procentowego bardzo słabych łupków ilastych laminowanych i utworów strefy zwietrzelinowej, niekorzystnego, bardzo stromego nachylenia warstw skalnych i zmiennego zawodnienia z wypływami wody w rozluzowanych strefach tektonicznych. Górotwór ten charakteryzuje się dużą niepewnością rozpoznania jego właściwości i struktury. Praca omawia wpływ warunków geologiczno-inżynierskich i geotechnicznych na dobór parametrów obudowy wstępnej tunelu drogowego. Przeprowadzono analizę deformacji obudowy wstępnej w zależności od procentowego udziału piaskowców i łupków, punktacji klasyfikacji geomechanicznych RMR (Bieniawski 1989) i QTS Tesařa (1979), typów obudowy wstępnej oraz wykorzystania kotew i mikropali. Analiza ta została poprzedzona charakterystyką warunków geologiczno-inżynierskich na trasie tunelu oraz charakterystyką typów zastosowanej obudowy wstępnej. W trakcie drążenia tunelu z wyprzedzeniem w kalocie, kilkakrotnie występowały przemieszczenia obudowy wstępnej kaloty większe od projektowanych maksymalnych. W przypadku, gdy wartości deformacji osiągały stan alarmowy dla danego typu obudowy i nie wykazywały tendencji do stabilizowania się, podejmowano decyzję o jej wzmocnieniu dodatkowymi kotwami, siatką oraz torkretem do czasu osiągnięcia stabilizacji deformacji. W najtrudniejszych warunkach obudowa wstępna była wzmacniana parasolem mikropalowym. Parametry obudowy dobierano, zgodnie z zasadami NATM, na podstawie prowadzonych na bieżąco obserwacji geologiczno-inżynierskich i geotechnicznych. Tunel w Lalikach jest przykładem bardzo słabej samonośności górotworu. Obserwowane przemieszczenia w górotworze wskazywały, że strefa spękań wokół wyrobiska była stosunkowo silnie rozwinięta. Obudowy wstępne stosowane w tego rodzaju warunkach, na niewielkich głębokościach, powinny charakteryzować się stosunkowo dużą nośnością. Doświadczenia, jakie uzyskano wskazują, że realizacja obudowy wstępnej w silnie zmiennych warunkach fliszu karpackiego wymaga prowadzenia szczegółowych badań geologiczno-inżynierskich w trakcie drążenia tunelu, które należy wykonywać na bieżąco wraz z postępem dobowym dla weryfikacji założeń projektowych. W przypadku potrzeby należy zastosować wzmocnienia obudowy wstępnej na podstawie wyników właściwie prowadzonych pomiarów geotechnicznych zachowania się układu obudowa-górotwór.