W artykule przedstawiona została postać Janusza Ballenstedta (1929–2005), krakowskiego architekta, którego przypadki losu przemieściły w środowisko francuskie. Był projektantem znaczących obiektów w Polsce, człowiekiem ogromnej wiedzy, sprawnie używającym pióra. Swoje przemyślenia dotyczące całościowego widzenia architektury przenosił na papier. Powstała książka pt.: Architektura – Teoria i Historia (PWN 2000). W artykule uwaga została skupiona na wcześniej niepublikowanej pracy J. Ballenstedta, jego szczególnym manifeście, zatytułowanym Teoria Minimum w Architekturze.

Społeczeństwo obywatelskie nie przestaje być przedmiotem uwagi mediów i polityków, dyskutowane pod każdym względem: politycznym, narodowym, społecznym. Można wobec tego zadać również pytanie, jaki ewentualny wpływ na architekturę, a szerzej – estetykę naszego środowiska, może mieć przemiana zwykłego homo sapiens w obywatela? Jeśli w ogóle, to czym będzie się różniła urbanistyka i architektura społeczeństwa obywatelskiego od tego co widzimy obecnie. Czy można opisać estetykę społeczeństwa obywatelskiego? W końcu: jaka jest relacja obywatelskości, architektury, estetyki i krajobrazu?

Omówiono zakres pojęcia złożoności w psychologii oraz jego wpływ na architekturę w latach 60. XX w. Odniesiono się do pojęcia optymalnej złożoności. Przedstawiono komentarz do ostatnich tekstów prof. Juliusza Żórawskiego: „Siatka prostych” i „Ograniczona złożoność” z r. 1967,w których autor omawia znaczenie wprowadzonego przez siebie pojęcia ograniczonej złożoności dla architektury, a także krytykuje zbyt daleko idące prognozowanie przyszłego rozwoju przez J. Fourastié. Myśl Żórawskiego rozwija się w tym samym okresie, co propozycje R. Venturiego.

Stan środowiska zbudowanego skłania do zastanowienia się, w jaki sposób etyka wpływa na projektowaną przestrzeń i jej jakość estetyczną. W konsekwencji powstają pytania dotyczące — z jednej strony — zapisów obowiązującej architektów etyki zawodowej, z drugiej — praktycznych wskazówek mających związek z architektonicznym projektowaniem i planowaniem. W czasie, kiedy zagadnienia odporności ( firmitas) i użyteczności ( utilitas) zostały w dużej mierze opanowane przez inne gałęzie projektowania, nie zapominając o problematyce ekologicznej, uznano piękno (venustas) za najistotniejszy konstytutywny atrybut architektury. Przedstawiono wybrane interpretacje Piękna i jego związków z Dobrem (Witruwiusz, 1954; Tatarkiewicz, 1962, 1982), także w świetle najnowszych ustaleń neurobiologii i neuroestetyki (Zeki, 2011, 2019; Qiuling et al., 2018; Ishizu, Tsukiura, Cabeza, 2011). Przyjęto pojęcie stosowność1 (Krakowski, 1989) — rozumiane jako pojęcie piękna celowego, uwarunkowanego społecznie — za odpowiednie dla opisu standardu estetycznego projektowanego środowiska zbudowanego. Praca jest próbą znalezienia praktycznych sposobów zapewnienia jakości estetycznej (piękna) w nowo projektowanych i przeprojektowywanych sytuacjach przestrzennych. Wskazano — z jednej strony — dziedzinę prawodawstwa zawodowego (kodeksy etyki zawodowej architektów), gdzie zagadnienia estetyczne są zasadniczo pomijane, z drugiej zaś — konieczność nauczania i wdrażania procesu projektowania jako czułego (Tokarczuk, 2019) i uważnego dialogu (Dominiczak, 2016) w specyficznym rozumieniu spotkania z Innym (Drugim), niezależnie czy to będzie architekt, użytkownik, czy też budowla. Zwrócono uwagę na propozycję estetyki kreacyjnej (Sławińska, 1973) jako potencjalnie możliwej integralnej dziedziny twórczości projektanckiej. W odróżnieniu od etyki zawodowej architektów, która dotyczy osób biorących udział w procesie projektowania i odpowiedzialnych pod względem etycznym za swoje postępowanie w ramach zawodu (działalności projektanckiej), etyka architektury odnosi się do relacji estetycznych, jakie powstają w sytuacjach architektonicznych (Dominiczak, 2016). W takim rozumieniu obiekty zbudowane są personifikowane i — jako mające swoją tożsamość byty (o ile projektant zechce) — wchodzą w dialog z Innymi bytami (Levinas, 1998), które zarówno tworzą, jak i stanowią daną przestrzeń.