Our aim is to show that numismatics can provide important information about early history of a settlement in the face of a shortage of other types of evidence. We will study the case of Gdańsk. There is a record on the existence of the town (urbs) of Gdańsk from 997, but no sufficiently considerable archaeological traces of this town were found. Therefore, we do not know where the oldest Gdańsk was located. Most likely, the settlement relics from that time were destroyed as a result of fortification works at the turn of the 18th and 19th centuries. However, the destruction of stratigraphic structures does not mean the destruction of certainly dated historical artefacts, and above all, coins. Registration of early medieval coin finds from the area of Gdańsk provides knowledge of the extent of settlement and functional changes of individual parts of the town complex.

Podczas wykopalisk prowadzonych od lutego 2008 r. przez Zbigniewa Misiuka na terenie dwunastowiecznej osady miejskiej w Gdańsku, na stanowisku Tartaczna, znaleziono wśród blisko 500 monet skarb złożony wyłącznie z 25 nieznanych dotąd brakteatów. Opatrzone są w pełni czytelnym imieniem SAMBOR oraz fi gurą zinterpretowaną jako krzyżowy monogram imienia Otto, dodatkowo uświęcony przekształceniem jednej z liter T w krzyżyk. Chronologia znaleziska i jego analogii wskazuje, że chodzi o Sambora I, uważanego przez jednych historyków za namiestnika (margrabiego), przez innych za księcia gdańskiego (1177/9–1207). Monogram Ottona stanowi najprawdopodobniej odniesienie do św. Ottona z Bambergu, kanonizowanego w 1189 r. i określanego jako apostoł Pomorzan. Użycie imienia władcy na polskiej monecie z tego czasu jest rzadkie, a w przypadku władcy o tak niejasnych kompetencjach jak Sambor, ma szczególne walory manifestacji politycznej. Koresponduje z tym odwołanie do św. Ottona, które może w takiej sytuacji odzwierciedlać dążenie władcy Gdańska do niezależności od polskich książąt również w aspekcie kultowym. Być może, jest to rezultat szczególnie sprzyjającej takiemu dążeniu sytuacji politycznej, jaka powstała w 1195 r. Część brakteatów nosi ślady przebicia i tam, gdzie można zidentyfi kować poprzedni typ, jest to za każdym razem typ Orant, znany dotychczas tylko z jednego egzemplarza ze skarbu z Krakowa (1999). Wniosek, że był to poprzedni typ brakteatów gdańskich, został potwierdzony ujawnionym w rok później drugim skarbem brakteatowym z tego samego wykopu, złożonym z ok. 12 brakteatów tego właśnie typu. Wykazuje on z kolei podobieństwo warsztatowe i zbieżność metrologiczną z typem odkrytym wcześniej w podobnie homogenicznym skarbie z niedalekiego wykopu przy ul. Olejarnej: popiersie zbrojnego władcy. Byłby to więc jeszcze jeden wczesny typ brakteatów gdańskich, może wybity przez Sambora jeszcze w imieniu zwierzchniego władcy Polski. Orant z brakteatów mógłby być również św. Ottonem, a wszystkie te typy (i może także brakteat ze smokiem, pojedynczo znaleziony w skarbie z ul. Olejarnej) byłyby początkiem gdańskiej emisji brakteatów. Pełna polska wersja pracy zob. Ceynowa, Paszkiewicz 2014.