Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących dopuszcza je bez względu na to, czy dla objętych nimi nieruchomości istnieje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym bez względu na to, jak plan określa przeznaczenie nieruchomości. Inaczej mówiąc, wspomniane inwestycje mogą zostać zrealizowane na nieruchomościach, które w planie miejscowym przeznaczone są na całkowicie inne cele, w tym na wydobywanie kopalin. O takiej lokalizacji orzeka rada gminy, działając w drodze uchwały. Projektowana lokalizacja w granicach terenów występowania udokumentowanych złóż kopalin oraz tzw. terenów górniczych wymaga m.in. uzgodnienia z właściwym miejscowo organem administracji geologicznej. Brak jego stanowiska w terminie 21 dni uważa się za dokonanie uzgodnienia. W odniesieniu do złóż nieobjętych koncesjami na ich wydobywanie ustawa nie wskazuje przesłanek, którymi należy kierować się dokonując takiego uzgodnienia. Istnieje obawa, że może to doprowadzić do zabudowy nieruchomości w sposób, który uniemożliwi późniejsze wydobywanie kopaliny.

Artykuł przedstawia prawdopodobne skutki dla ochrony złóż i innych potrzeb górnictwa, wiążące się z wejściem w życie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących. Dokument ten wprowadza bowiem udogodnienia dla przygotowywania i realizacji mieszkalnictwa oraz powiązanych z nim przedsięwzięć, w tym umożliwiając wprowadzenie inwestycji niezgodnych z obowiązującymi planami miejscowymi. Czyni to w sytuacji, gdy rezerwy gruntów pod zabudowę mieszkaniową zarówno w planach miejscowych, jak i w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego wielokrotnie przekraczają obecne i przyszłe potrzeby naszego kraju. W artykule przedstawiono zasadnicze zmiany, jakie wprowadza omawiana ustawa do dotychczasowego systemu planowania i zagospodarowania przestrzennego, a także wiążące się z nimi zagrożenia dla branży górniczej. Można wymienić m.in. obniżenie stabilności ustaleń aktów prawa miejscowego, możliwość rozstrzygania o zmianach w zagospodarowaniu przestrzennym w bardzo szybkim tempie bez zapewnienia skutecznego sposobu informowania podmiotów, którym mogą zagrażać te zmiany oraz zwiększenie prawdopodobieństwa, że w rejonie instalacji służących górnictwu zaczną pojawiać się inwestycje, których sąsiedztwo może doprowadzić do ograniczenia lub wręcz likwidacji tych instalacji, z racji choćby ich uciążliwości dla mieszkalnictwa. Dla złagodzenia niektórych zagrożeń w artykule zaproponowano różne środki zaradcze.

Oceniana ustawa została przygotowana i uchwalona w ekspresowym tempie, przy dużym sprzeciwie wielu środowisk. Jednocześnie zastosowano w niej szereg rozwiązań, które nie były stosowane w polskim prawie. W efekcie jest wiele wątpliwości odnośnie do skutków jej wprowadzenia.

Funkcjonowanie europejskiej gospodarki i społeczeństwa wymaga stabilnych i zrównoważonych dostaw surowców. Od 10 lat Unia Europejska rozwija inicjatywę surowcową dla zabezpieczenia tych dostaw dla gospodarki UE. W wielu przypadkach obszary ze znanymi lub hipotetycznymi złożami kopalin nie są wystarczająco zabezpieczone, doświadczając konkurencji ze strony innych kierunków zagospodarowania terenu, z dużym ryzykiem uniemożliwienia przyszłego dostępu do nich. Projekt MINATURA2020 był odpowiedzią na potrzebę rozwoju zharmonizowanych ram, które pozwoliłyby na wypracowanie wspólnej ścieżki identyfikacji złóż kopalin o znaczeniu publicznym (ZKoZP) oraz ich ochrony w procesie planowania przestrzennego. Projekt pozostawił wytyczne i propozycje w zakresie rozwoju europejskiej sieci ZKoZP, aby uniknąć utraty dostępu do „złóż wartych ochrony”.

W Polsce ochrona złóż kopalin jest intensywnie dyskutowana w ostatnich latach. Przedstawiono w tym zakresie różne propozycje. Tym niemniej do chwili obecnej tylko kilka złóż węgla zostało uznanych za strategiczne. W chwili obecnej w Polsce przygotowywana jest Polityka Surowcowa Państwa. Jej zasadniczym celem jest zabezpieczenie dostępu polskiej gospodarki do niezbędnych surowców w perspektywie długoterminowej. Zakłada się m.in. działania mające na celu ochronę złóż kopalin w ramach planowania przestrzennego.

Artykuł prezentuje zakres i najważniejsze rezultaty projektu MINATURA2020 (wraz ze szczegółami próby implementacji metodyki projektu w warunkach polskich), Projekt Polityki Surowcowej Państwa z jego celami i głównymi filarami, pozycję złóż kopalin o znaczeniu publicznym w tym Projekcie, a także oczekiwane przyszłe kroki mające na celu lepszą ochronę złóż kopalin zarówno w całej Unii Europejskiej, jak i w szczególności w Polsce.