Artykuł zestawia Petera Strawsona koncepcję analizy nieredukcyjnej z analizą pojęcia wiedzy zawartą w mojej książce Epistemologia. Sandwiczowa teoria wiedzy (Kraków 2019). Wedle tej teorii, wiedza i uzasadnienie są ze sobą splecione i zrelatywizowane do kontekstu, określonego z jednej strony przez presupozycje pragmatyczne, w tym założenia idealizacyjne i klauzulę ceteris paribus, z drugiej zaś przez zakres zamierzonych zastosowań. Tak pojmowana wiedza nie musi być prawdziwa, dzięki czemu przestarzałej wiedzy można przyznać status poznawczy odmienny od przesądu. Niemniej mechanizm rewizji presupozycji pod wpływem nowych zastosowań wiedzy można uważać za podporządkowany dążeniu do prawdy jako idei regulatywnej w sensie Kanta i Poppera.

W artykule przedstawia się spór o charakter deskrypcji określonych, który miał miejsce na łamach czasopisma „Mind” między Peterem Strawsonem a Bertrandem Russellem. Spór ten wykracza poza próbę uzasadnienia odmiennych rozstrzygnięć pewnych problemów związanym z użyciem deskrypcji, gdyż odwołuje się do dwóch odmiennych tradycji w ramach filozofii analitycznej, które można nazwać filozofią języka naturalnego oraz filozofią języka idealnego. Celem artykułu jest zarysowanie głównych cech owych tradycji oraz wskazanie, w jaki sposób rzutowały one na ową polemikę. W pierwszym paragrafie omawiam teorię deskrypcji Russella na tle przemian jego poglądów filozoficznych, które następowały od końca XIX wieku do opublikowania w roku 1905 słynnego artykułu On Denoting. Drugi paragraf poświęcam krótkiemu omówieniu wspomnianych tradycji oraz roli Strawsona w filozofii języka naturalnego. W kolejnym paragrafie analizuję zarzuty Strawsona wobec teorii deskrypcji, skupiając się niekiedy na detalach, które są zazwyczaj pomijane w standardowych prezentacjach. Ostatni paragraf poświęcony jest odpowiedzi Russella na zarzuty Strawsona. Kontrargumenty Russella omawiam w kontekście reprezentowanej przez niego filozofii języka idealnego i sugeruję, w jaki sposób można niekiedy pogodzić oba podejścia.

W studiach nad dorobkiem P.F. Strawsona (1919–2006), a zwłaszcza nad jego metafizyką, miałem okazję do wymiany myśli z tym wybitnym przedstawicielem filozofii oksfordzkiej. Toczone wówczas dyskusje, których część znalazła odzwierciedlenie w prywatnej korespondencji oraz w opublikowanej odpowiedzi na jeden z moich artykułów, dotyczyły różnorakich kwestii interpretacyjnych. Trzy wątki tych dyskusji wydają się szczególnie istotne dla uchwycenia sedna Strawsonowskiej filozofii i jej ogólnej orientacji. Pierwszy dotyczył natury analizy filozoficznej, a dokładniej preferowanego przez Strawsona modelu koneksyjnego oraz jego związków z ideą presuponowania pojęć. Drugi wątek wiązał się ze stanowiskiem oksfordzkiego filozofa w sporze o realizm na trzech różnych płaszczyznach: semantycznej, epistemologicznej i metafizycznej. Strawson starał się zajmować w tym sporze stanowisko realistyczne i unikać antyrealizmu w jakiejkolwiek formie, lecz jego realizm miał pod wieloma względami charakter bardzo umiarkowany i zbliżał się do antyrealizmu. Podobnie umiarkowane stanowisko starał się on też zająć w tradycyjnym sporze o uniwersalia, stanowiącym tematykę trzeciego wątku dyskusji. Stanowisko Strawsona sprowadzało się do przyjmowania istnienia powszechników przy jednoczesnym podkreślaniu, że są one obiektami czysto myślowymi i jako takie nie stanowią elementów czasoprzestrzennego świata, w którym żyjemy. Nie da się też zbyt wiele powiedzieć o relacji egzemplifikacji, za sprawą której uniwersalia przejawiają się w świecie. Omówienie i rozwinięcie owych trzech wątków doprowadziło do wniosku, że chociaż Strawson był myślicielem o systematycznych ambicjach poznawczych, to unikał dalekosiężnych uogólnień i radykalnych rozwiązań. W typowo minimalistyczny sposób uchylał się od odpowiedzi na niektóre pytania, zaś rozstrzygnięciem wielu fundamentalnych spraw był dla niego wybór lub zajęcie określonej postawy.

Paul Ricoeur twierdzi, że jakkolwiek John Rawls stara się zaprezentować swą teorię sprawiedliwości jako koncepcję czysto proceduralną, neutralną aksjologicznie, to w istocie jest ona uwikłana w pewnego rodzaju przedzałożenia o zabarwieniu etycznym. Aby wydobyć te przedzałożenia, należy zdaniem Ricoeura zwrócić uwagę na fakt, że wbrew pozorom uzasadnienie teorii Rawlsa nie ma charakteru liniowego, lecz kolisty. Ten kolisty charakter uzasadnienia teorii sprawiedliwości daje o sobie znać w formułowanym przez Rawlsa postulacie, by dążyć do „refleksyjnej równowagi”, czyli do zgodności przyjmowanych zasad sprawiedliwości z „naszymi rozważnymi przekonaniami”.

The article is devoted to the identification of mechanisms of influence of the value picture of the world on the semantic development of phraseological units. Considered is the structure of the components of the value picture of the world. We consider the concept and image, as segments of value components, to be the basic ones based on which the objects of extra linguistic reality within a national culture are evaluated. Image / presupposition are the basis of phraseological semiosis. We consider the onomasiological basis of phrase formation not to be a holistic image / presupposition, but only their isolated features, those which have been stereotyped. Evaluated is the image in the system of cultural values. The result of the assessment depends on the location of the image on the value scale of the ethnic group. In the course of stereotyping, the distinctive features of the image are distinguished. The selected features of the image have an evaluative component and can broadcast binary evaluations. During the development of language, phraseological semantics undergoes modifications, which are associated with changes in the value picture of the world of speakers. The reasons for such changes are recognized as out‑of‑order factors. Because of extra lingual influence, transformations of the components of the value picture of the world take place, which is reflected in the structure of phraseological meaning. Semantic changes are caused by image modifications, the features of which serve as an onomasiological basis. Due to the change of the components of the value picture of the world, there is a reassessment of the whole image, or only its already categorized features, which leads to a modification of the semantics of phrases. The reflection of value in the phraseological sense provides a significant denotative component, which associatively correlates with the referent, recording and maintaining the assessment of its features. The isolated feature is the onomasiological basis of the internal form, which reflects the assessment of the object of stereotyping within the connotative component.