Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie o związki pomiędzy normatywną teorią polityczną a ontologią społeczną na przykładzie wybranych założeń i problemów koncepcji Johna Rawlsa. Zasadnicza część pracy przedstawia wpływ przyjmowanego przez Rawlsa rozumienia natury praktyk i instytucji na funkcje, jakie pełnią one w obrębie proponowanej przez niego teorii normatywnej. Wyrażenie założeń ontologicznych leżących u podstaw kluczowego dla teorii Rawlsa pojęcia „społeczeństwa dobrze urządzonego” pozwala także na odparcie tych argumentów kierowanych przeciwko Rawlsowskiemu instytucjonalizmowi, które uderzają w dualizm porządków normatywnych implicite wpisany w strukturę pojęciową Teorii sprawiedliwości. W zakończeniu wykazano ponadto, że również teoria polityczna może wnieść istotny wkład w ontologię społeczną, czego dowodem może być wykorzystanie niektórych uwag Rawlsa przez przedstawicieli tzw. nurtu interakcjonistycznego.

W artykule analizuję i rozwijam obronę teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa przed zarzutem konserwatystów głoszącym, że egalitarystyczne koncepcje sprawiedliwości społecznej są wyrazem zawiści. W obronie tej ważne są następujące twierdzenia: (1) treść zasady zróżnicowania nie odpowiada istotnej własności zawiści; (2) strony w sytuacji początkowej nie kierują się zawiścią; (3) żaden z warunków nałożonych na sytuację początkową nie wynika z zawiści. W dalszej kolejności wykazuję, że istnieją racje, by sądzić, że strony w sytuacji początkowej wybrałyby zasadę sprawiedliwości dystrybutywnej bardziej egalitarną od zasady zróżnicowania. Racji tych dostarcza twierdzenie o szacunku dla samego siebie jako głównym dobru podstawowym oraz ujemna korelacja między wielkością nierówności ekonomicznych a stopniem szacunku dla samego siebie posiadanym przez materialnie najgorzej sytuowanych. Argumentuję, że mimo iż treść takiej bardziej egalitarnej zasady sprawiedliwości odpowiadałaby istotnej własności zawiści, to zarzut konserwatystów nadal nie byłby uzasadniony.

Moje rozważania dotyczą sposobu obecności kategorii zwierząt w filozofii współczesnej, szczególnie w kontekście filozofii moralnej oraz teorii poznania i umysłu. Jak mniemam, są to obszary dociekań, które cieszą się szerokim zainteresowaniem, nawet jeśli skoncentrujemy uwagę na wąskim zagadnieniu miejsca zwierząt w dziedzinie moralności, poznania i świadomości. Choć sam John Rawls ustosunkowuje się do tych kwestii ostrożnie, zaś jego zainteresowanie tym rodzajem zagadnień jest marginalne, to warto im poświęcić odrobinę filozoficznej uwagi. Istnieje ścisły związek między przekonaniem, że takie podmioty nieosobowe jak zwierzęta są zdolne do odczuwania bólu i przyjemności, a wrażliwością czy świadomością społeczną ( social sentience). Powinniśmy sobie odpowiedzieć na pytanie, w jakim społeczeństwie chcemy żyć: skutecznym czy wrażliwym? Utylitaryzm etyczny stoi na straży społeczeństwa skutecznego. Może się wydawać, że nie ma w nim miejsca na wrażliwość społeczną, zaś w jej miejsce postuluje się interes publiczny. Uważam jednak, że społeczeństwo skuteczne jest mimo wszystko bardziej wyczulone na krzywdę czy niedolę podmiotów nieosobowych aniżeli społeczeństwo wrażliwe, jeśli to drugie rozumiane jest tak, jak przedstawiał to Rawls. Dochodzimy zatem do swoistego paradoksu – który określam mianem paradoksu stępionej wrażliwości – polegającego na tym, że krytykowane przez Rawlsa utylitarystyczne społeczeństwo skuteczne jest de facto bardziej wrażliwe moralnie aniżeli postulowane przez niego społeczeństwo egalitarne. Paradoks stępionej wrażliwości ma swoje źródło w Rawlsowskim egalitaryzmie, gdyż ów egalitaryzm jest tylko dla wybranych; nie obejmuje mianowicie swym zakresem tych członków społeczeństwa, którzy kierują się dobrem istot, którym Rawls odmawia podmiotowości, a które stanowią istotny czynnik oddziałujący na życie społeczne. Proponuję przyjrzeć się miejscu zwierząt w społeczeństwie współczesnym, następnie wykazać błędy teorii sprawiedliwości Rawlsa, by ostatecznie spróbować uzupełnić jego podejście o emotywizm. Takie rozwiązanie pozwala uniknąć wspomnianego paradoksu stępionej wrażliwości.

Iris Marion Young należała do grona filozofów polityki, którzy w nowatorski sposób odnieśli się do opublikowanej w 1971 roku Teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa. Dzieło to, ożywiające w niesłychany sposób filozofię polityczną, skłoniło Young, tak jak i R. Nozicka, M. Sandela, M. Walzera, Ch. Taylora, R. Dworkina, do wnikliwej krytyki. Rozległą dyskusję uruchamiała zwłaszcza normatywna zawartość dwóch zasad sprawiedliwości. Analiza przeprowadzona przez Young nie umniejsza wkładu Rawlsa w historię myśli społeczno‑politycznej, lecz raczej wzmacnia idee, które sformułował; nie przedstawia własnej alternatywy, ale poszerza pierwotną myśl poprzez dwa elementy: (1) udoskonalenie wymagań proceduralnych, (2) rewizję normatywnej treści, tak aby uwzględniała kontekst historyczny i sytuacyjny oraz dopełniała „sytuację początkową” Rawlsa przez kontekst „polityki różnicy”, uwzględniający rzeczywistość niesprawiedliwych różnic w pozycjach, jakie różnorodne jednostki i grupy zajmują w społeczeństwie.