Autor przedstawia sposób filozofowania Bogusława Wolniewicza. Kolejno omawia źródła jego filozofowania, cele, jakie sobie stawiał, jego racjonalizm oraz metodę unaukowienia filozofii, jego odniesienie do historii filozofii i filozofii merytorycznej, sposób prowadzenia zajęć dydaktycznych, a na koniec pracę nad tekstem. Te prezentację w wielu punktach wzbogaca o elementy metafilozofii własnego autorstwa.

W niniejszym tekście autorka próbuje rozwikłać paradoks ukryty w stwierdzeniu Bogusława Wolniewicza, który określał się jako „rzymski katolik niewierzący”. Najpierw zostaje ukazane, (1) w jaki sposób Wolniewicz rozumiał źródła religii, następnie (2) jak określał „minimum” chrześcijaństwa. Autorka zastanawia się, (3) czy można pogodzić jego tak wyraziste poglądy na temat eutanazji z nauką Kościoła oraz (4) etyką ewangeliczną. Na koniec (5) autorka szuka zbieżności między racjonalizmem tychicznym Wolniewicza a chrześcijaństwem.

W pismach Bogusława Wolniewicza tkwi filozoficzny system. Należy go wydobyć – poprzez rekompozycję dzieła, które jawi się jako rozdrobnione na 600 publikacji i audycji. Jest to system typu pitagorejsko-manichejskiego, albo mówiąc inaczej, leibnizjańsko-augustyńskiego. Profesor określał swoją filozofię merytorycznie jako racjonalizm tychiczny. Głosi on, że światem i człowiekiem

włada los (zwłaszcza natura ludzka, z rysem także diabelskim), a rozum – pozwalający dzięki logice świat odwzorować – świadom jest swej znikomości wobec świata bezkresu. Stanowisko takie pozostaje w myśli współczesnej rzadkością, choć nie jest nią w skali dziejów; jest w wyraźnej opozycji do dominujących dziś racjonalizmu scjentystycznego i irracjonalizmu. Z tego powodu – tj. bezsensowności wielu swych tez dla oponentów – niewidoczna staje się spójność logiczna i ekstensywność zakresowa, składające się na system filozoficzny Wolniewicza. Fundamentem systemu Wolniewicza jest metafizyka sytuacji, wzięta od Wittgensteina, chociaż znacznie rozbudowana. To rozbudowanie nie stanowi wszak największego osiągnięcia Wolniewicza. Metafizyka sytuacji to organon

– narzędzie myślenia tylko, służące wydobyciu najistotniejszych i najbardziej skrytych prawd o świecie. Dzięki niemu i nowoczesnej logice styl myślowy Wolniewicza szerszy jest od tradycyjnych: na przykład, mieści w sobie zarówno chrześcijańską aksjologię i antropologię, jak i socjologię Marksa. Budzi to zdziwienie i opór myślących zachowawczo, a nie powinno. „Prawda zawsze

zgadza się z prawdą” – mówi Wolniewicz. U Wolniewicza liczy się cały system, a w nim głównie obiektywistyczna i absolutystyczna filozofia wartości oraz pesymistyczna filozofia człowieka (obie chrześcijańskiej proweniencji). System Wolniewicza można sobie wyobrażać na podobieństwo katedry o wielu wieżach, konsekwentnie budowanej przez niemal 70 lat z licznych i precyzyjnych tez. Główne wieże – to ontologiczno- teologiczna, antropologiczna i aksjologiczna (filozofii praktycznej, objawiająca powinności człowieka); pozostałe kilkanaście mniejszych odpowiadałoby subdyscyplinom – jak epistemologia, filozofia kultury, filozofia religii, estetyka itp. Da się powiedzieć krótko: metafizyczność filozofii Wolniewicza sprowadza się do uznawania wybranych klasycznych oraz formułowania oryginalnych własnych sądów syntetycznych a priori. Zawarte są one w strukturze logicznej języka, a język – w strukturze ludzkiego genotypu (DNA). Do najogólniejszych prawd o świecie można zatem dotrzeć by continuous thinking, chociaż to przywilej szczególnego geniuszu. Oryginalność i wielkość Bogusława Wolniewicza leżą w jego systemie; należy on do koryfeuszy rozumu teoretycznego i zarazem rozumu praktycznego swojej epoki.

Ayn Rand (1905–1982) była przedstawicielką amerykańskiego liberalizmu radykalnego czy też libertarianizmu. W swoich dziełach filozoficznych, politologicznych, ale także w powieściach, esejach i felietonach publicystycznych wyłożyła podstawy swojej filozofii politycznej. Tę filozofię polityczną określiła mianem „obiektywizmu”. System obiektywistyczny Rand opiera się na szeregu fundamentów aksjologicznych. Jednym z nich jest rozum, któremu odpowiada cnota racjonalności. Celem niniejszego tekstu jest ukazanie, w jaki sposób Rand interpretowała rozum oraz racjonalność, a także w jaki sposób oba te elementy determinowały podstawy jej filozofii politycznej.

Artykuł prezentuje główny nurt refleksji metodologicznej w obszarze historii sztuki, ukształtowany w procesie recepcji filozofii krytycznego racjonalizmu Karla Poppera od lat 40. do lat 80. XX w. Kluczową rolę w tym procesie odegrały różne próby odpowiedzi na dedukcyjno-nomologiczny model wyjaśniania. Nawiązując do idei Poppera, Ernst H. Gombrich rozwinął projekt dedukcyjnej ikonologii, związany z konwencjonalistycznym ujęciem zasad przedstawiania i komunikacji obrazowej. W dialogu z poglądami Gombricha alternatywne i wzajemnie sprzeczne wersje adaptacji modelu DN na potrzeby metodycznego wyjaśniania obrazów przedstawili Oskar Bätschmann i Michael Baxandall, a Michael Fried i Norman Bryson zaproponowali przeciwstawne wersje ujęcia obrazu jako formy odpowiedzi na obiektywne i stałe co do zasady warunki początkowe kontaktu z widzem. Rozbieżność i niewspółmierność metod historii sztuki, wychodzących naprzeciw metodologii Poppera, ujawniła wpisany w nią paradoks pojęcia faktu, z jednej strony traktowanego realistycznie i przeciwstawianego teoriom, z drugiej lokowanego w zależności od perspektywy interpretacyjnej i założeń teoretycznych.

Tematem artykułu jest refleksja polityczna filozofa Bogusława Wolniewicza. Tytułem wprowadzenia przedstawiono jego ogólne stanowisko filozoficzne, nazywane przez niego racjonalizmem tychicznym albo transcendentalnym, zakładające, iż rozum ludzki wykracza poza porządek natury. Pozwala to Wolniewiczowi umiejscowić się w kręgu wyznawców chrześcijaństwa, aczkolwiek w sposób swoisty, wynikający z przyjmowania niektórych tylko prawd wiary podawanych przez Kościół. Jako „niewierzący katolik”, jest on obrońcą cywilizacji chrześcijańskiej, którą utożsamia z cywilizacją Zachodu. Podejmuje krytykę liberalizmu, libertynizmu oraz ideologii „lewackich”, jednocześnie deklarując się jako demokrata, którego ideałem jest demokracja obywatelska, resp. republikańska, ufundowana na cnocie patriotyzmu i doceniająca znaczenie państwa dla narodu. Za najważniejszy krąg lojalności uważa wspólnotę narodową oraz podejmuje oryginalną obronę ksenofobii, acz bez nienawiści, jako uzasadnionej ochrony własnego terytorium przed inwazją intruzów.