Inscribed with an engraved name of Dorothy, princess of Courland and duchess of Żagań (1793–1862), a tankard from 1845 is stored at the National Museum in Warsaw. A total of 46 coins and medals selected specifically to present the history of House of Birons, that Dorothy descended from, adorn its sides. Only scanty reports remained about the family’s numismatic collection, gathered in the 18th and 19th century and partially included in such adorned vessels.

This work is focused on the references to hiding, withdrawing and searching for townsmen hoards in modern times, found in the town records of Wągrowiec. Information on accidental finds of modern coin hoards in the nineteenth century and the first half of the twentieth century has also been included, as well as supplemental data regarding the most recent coin mass finds in Wągrowiec.

Medalets and small crosses have drawn the attention of the material culture historians for many years . So far none of the publications on this subject have managed to exhaust the topic, since massive amounts of such artefacts are being continuously found not only by archaeologists on their excavation sites, but also by detectorists. As the basis for this study, a private collection of medalets with an image of Virgin Mary has been chosen. All the items are either documented with an exact findspot, or depict a specific Marian shrine in Warmia – including the church in Święta Lipka, situated a few hundred meters from Warmia border, in Masuria.

The article presents the medal of Anthony Ashley Cooper, 1st Earl of Shaftesbury. It was coined in 1681 on the occasion of Shaftesbury’s acquittal and release from prison after he had been accused of high treason. The present work illustrates the political background behind the coinage of the medal offering an insight into the intricacies of the English exclusion crisis at the time of the Stuarts’ rule. Moreover, the article points out the representation of the medal in John Dryden’s poem and pays a particular attention to the adjective Polish, which the poet chose to ascribe to the discussed medal. The article is an attempt to explain the relation between Shaftesbury’s medal and its reference to Poland suggested in the poem.

Bezsprzecznie najliczniej odnotowywaną kategorią wśród monet rzymskich znajdowanych na obszarze na północ od Karpat, zajmowanym w okresie wpływów rzymskich przez kultury przeworską i wielbarską, są denary cesarskie z I–II w. po Chr. Dotyczy to m.in. skarbów liczących niejednokrotnie po kilka tysięcy monet. Pod względem chronologii emisji, denary w tych depozytach zawierają się zwykle pomiędzy ostatnimi latami panowania Nerona (54–68) a pierwszymi latami rządów Septymiusza Sewera (193–211). W niektórych skarbach odnotowano jednak obecność pojedynczych (nie więcej niż dwóch) denarów sprzed panowania Nerona. W większości przypadków były to egzemplarze z okresu Republiki, w jednym ze skarbów uchwycono denar cesarza Augusta. Podobne zjawisko zaobserwowano w przypadku znalezionego w Owczarni pod Pasłękiem mieszanego skarbu denarów z I–III w. i antoninianów z III w. (datowanych do 253 r.), uzupełnionego pojedynczym denarem republikańskim. Obecnie dość powszechnie przyjmuje się opinię, że masowy napływ denarów rzymskich z I–II w. na ziemie na wschód od limesu reńskiego i na północ limesu dunajskiego należy datować nie wcześniej niż na wiek II. Tłumaczy to, dlaczego w depozytach (prawie) całkowicie brak jest monet emitowanych przed 64 r., tj. egzemplarzy wybitych przed reformą Nerona obniżającą zawartość srebra w denarze i jego wagę. Denary sprzed 64 r. zostały bowiem wycofane z obiegu na mocy dekretu Trajana z 107 r. i wkrótce po tej dacie praktycznie, choć nie od razu i nie całkowicie, wyszły z użycia. Jak więc interpretować obecność pojedynczych denarów przedneroniańskich w środkowoeuropejskich skarbach denarów z I–II w.? Pierwsza ewentualność, intuicyjnie przyjmowana przez badaczy, którzy pobieżnie zajęli się opisywaną problematyką przy okazji szerszych studiów, wskazuje na możliwość napływu z terenu Imperium nielicznych monet sprzed panowania Nerona, przede wszystkim republikańskich, razem z denarami z I–II w. W ograniczonym zakresie monety te pozostawały bowiem w obiegu na obszarze Cesarstwa po wejściu w życie wspomnianego dekretu Trajana. Według drugiej hipotezy, pojedyncze denary przedneroniańskie mogły zostać wtórnie dodane, już na terenie Barbaricum, do zespołów monet młodszych. W tym przypadku denary te mogły pochodzić z puli, która napłynęła na tereny na północ od Karpat najprawdopodobniej w okresie od I w. przed Chr. do początków I w. po Chr. Z ziem na północ od Karpat, zajętych w okresie wpływów rzymskich przez kultury przeworską i wielbarską, znamy 10 skarbów srebrnych monet rzymskich z okresu Cesarstwa uzupełnionych nielicznymi denarami przedneroniańskimi. Wszystkie te depozyty odkryto w granicach obecnej Polski. Dziewięć z nich to zespoły denarów z I–II (III) w. Poza obecnością monet przedneroniańskich depozyty te nie różnią się specjalnie od wielu podobnych, znajdowanych na opisywanym obszarze i podobnie jak one są zróżnicowane pod względem struktury chronologicznej. W skład zespołu o najstarszej strukturze chronologicznej z opisywanych, tj. skarbu ze Słoch Annopolskich z najmłodszymi monetami wybitymi za Hadriana, wchodziły dwa denary z okresu Republiki. Obydwie monety republikańskie, stanowiące 3,7% składu zarejestrowanej części depozytu (54 monety), zaliczamy do tzw. mennictwa imperatorskiego schyłku Republiki. W trzech kolejnych skarbach, które na podstawie struktury chronologicznej należy datować jako zespoły, które wypłynęły z terenu Imperium pod koniec panowania Antoninusa Piusa lub w początkowym okresie rządów Marka Aureliusza, odnotowano po jednym denarze republikańskim. Depozyty liczyły odpowiednio 150 (Przewodów), 354 (Dorotowo) i 425 (Żulice) monet określonych pod względem chronologii wybicia. Tak więc w każdym z tych trzech przypadków monety z okresu Republiki stanowiły mniej niż 1% uchwyconej części depozytu. Dwie z opisywanych monet republikańskich wybito w I w. przed Chr.: denar triumwira monetarnego P. Serviliusa Rullusa z roku 100 (Przewodów) oraz denar emisji imperatorskiej Cn. Domitiusa Ahenobarbusa z roku 41 (Żulice). Emitent i data wybicia denara republikańskiego z D orotowa pozostają nieznane. Biorąc pod uwagę wystąpienie pojedynczego denara z okresu Republiki, analogiczne do trzech ostatnich z opisanych zespołów są skarby z okolic Sochaczewa, z T urska i z Wrocławia-Południe. Niestety dostępne informacje na temat składu tych trzech kolejnych depozytów są niewystarczające do określenia ich typu pod względem struktury chronologicznej. Tylko w wypadku skarbu z T urska dysponujemy pełnym określeniem monety republikańskiej; był to denar triumwira monetarnego A. Plautiusa z 55 r. przed Chr. Dwa dalsze zespoły to pod względem struktury chronologicznej skarby seweriańskie. W jedynym z nich (Drzewicz Nowy), pośród 1266 uchwyconych monet zarejestrowano pojedynczy denar Marka Antoniusza z lat 32–31 przed Chr. z serii legionowej. Moneta młodsza, ale wybita według lepszej stopy menniczej, wystąpiła w skarbie z miejscowości Ossa–Rywałdzik. Denar Augusta z lat 2 przed Chr. – 14 po Chr. z mennicy cesarskiej w galijskim Lugdunum był jedyną monetą przedneroniańską odnotowaną w ramach tego depozytu, liczącego łącznie 360 denarów. Pod względem rozrzutu terytorialnego zaprezentowanych dziewięciu depozytów trudno wskazać jakieś proste zależności. Cztery skarby (Drzewicz Nowy, okolice Sochaczewa, Tursko Małe, Wrocław-Południe) pochodzą z terenów kultury przeworskiej. Kolejne trzy (Przewodów, Słochy Annopolskie, Żulice) znaleziono na obszarze pierwotnie przeworskim, który w trakcie okresu wpływów rzymskich (ok. 2. połowy II w.) został zajęty przez kulturę wielbarską; najprawdopodobniej jednak zespoły te również należy wiązać z kulturą przeworską. Dalsze dwa depozyty (Dorotowo, Ossa–Rywałdzik) odkryto na terenie kultury wielbarskiej. Tak więc, pomimo że większa część skarbów z denarami przedneroniańskimi wpisuje się w kontekst przeworski, można bez trudu wskazać depozyty kojarzone z kulturą wielbarską. Rozpatrując szerszy kontekst terytorialny można stwierdzić, że zjawisko występowania monet przedneroniańskich w skarbach denarów cesarskich z I–II (III) w. jest szeroko rozpowszechnione na terenie Barbaricum i w jeszcze szerszym zakresie na obszarze Imperium, gdzie nieliczne monety republikańskie i cesarzy dynastii julijsko-klaudyjskiej (sprzed 64 r.) pozostawały w użyciu nawet do początku III w. Ponadto, uogólniając, im starszy skarb (tj. przede wszystkim wykazujący starszą strukturę chronologiczną), tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia w nim monet emitowanych przed rokiem 64. Reguła ta dotyczy depozytów zarówno z obszaru Imperium, jak i z terenów zajmowanych w okresie wpływów rzymskich przez kultury przeworską i wielbarską. Na tle skarbów denarów z I–II (III) w., standardowych dla terenów kultur wielbarskiej i przeworskiej, nietypowo prezentuje się skarb z O wczarni. W ramach uchwyconej części, w skład tego depozytu, poza denarem legionowym Marka Antoniusza, wchodziło dziewięć denarów od Nerona do Heliogabala, cztery dalsze nieokreślone egzemplarze tego samego nominału oraz siedem antoninianów od Gordiana III do Treboniana Galla (251– 253). Jeśli nie liczyć denara republikańskiego, zespół ten odpowiada strukturze masy monetarnej obiegającej w połowie III w. na terenie Imperium. Pewną anomalią jest natomiast wystąpienie w opisywanym depozycie denara legionowego Marka Antoniusza. Monety tego typu pojawiają stosunkowo licznie w skarbach z obszaru Imperium datowanych najmłodszymi monetami do końca lat 30. III w., ale w skarbach z połowy III w. i młodszych denary legionowe w zasadzie nie występują. Monety takie odnotowano jedynie w dwóch późnych skarbach denarów i antoninianów odkrytych na terenie Mezji Dolnej. Depozyty te, datowane najmłodszymi monetami na okres panowania Decjusza (249–251), można z dużą dozą pewności łączyć z najazdem Gotów na prowincje bałkańskie w roku 251. Wynika z tego, że na rzymskich Bałkanach denary Marka Antoniusza pozostawały w użyciu — zapewne przede wszystkim, a może nawet wyłącznie jako środek tezauryzacji — na początku lat 50. III w. Tak więc można założyć, że zespół odkryty w Owczarni został uformowany na terenie Imperium, najprawdopodobniej w prowincjach naddunajskich, i zapewne opuścił jego granice wkrótce po dacie wybicia najmłodszej monety (251–253). Opisywany depozyt można interpretować jako pieniądz zagrabiony przez Gotów podczas ich łupieżczych wypraw na Bałkany, być może w wyniku najazdu z 253 r. Wziąwszy pod uwagę wszystko powyższe, z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością możemy założyć, że nieliczne monety sprzed 64 r. wchodzące w skład depozytów datowanych najmłodszymi monetami na II–III w. napłynęły na teren Barbaricum razem z monetami późniejszymi, nie wcześniej niż w II w., a w skrajnym wypadku (skarb z O wczarni) nawet w połowie III w. Być może w tym samym czasie na tereny przeworskie i wielbarskie napłynęły również niektóre denary przedneroniańskie odnotowane na obszarach położonych na północ od Karpat jako znaleziska pojedyncze. Nie można jednak całkowicie wykluczyć, że w niektórych przypadkach do zespołów denarów z I–II (III) w. wtórnie, na terenie Barbaricum dodano monety przedneroniańskie, które napłynęły tam wcześniej, w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci I w. przed Chr. lub na początku I w. po Chr.

The Compendium of Polish Medals is the first work on the history of Polish medallic art. The summary of work’s creation process, its assumptions and methodology together with opinions of readers and posterity have been presented below.

In 1972 a seventeenth century wooden church has been moved from Bączal Dolny to an open-air museum. Over 30 coins dating back to a period ranging between the middle seventeenth century and the middle twentieth century have been found in thxe place where the church used to be located. Lack of older coins proves that if there was another church in this area before the 1600s, it could not have been erected on the same spot.

Eight coins (seven medieval and one modern) were found during archaeological rescue excavation on the Main Market Square in Kalisz in 2012. Four coins (including one fragment) are hohlpfennigs, probably all of them are of Polish origin (from Greater Poland?) and date from the thirteenth-fourteenth century. The next three are: a halved penny, perhaps from the end of the thirteenth century, West Pomeranian penny and, probably, a Silesian heller from the fourteenth-fifteenth century. The modern coin is a heavily worn copper shilling by John Casimir (1648–1668).

The review covers the methodology problems of numismatic research, especially statistic methods, applied in the monograph Evolution of the Currencies: the Black Sea region and the Balkans in the thirteenth to fifteenth centuries, that resulted from a continuous scientific venture, methodological approaches creation and development. A detailed inspection of the work as a whole, and of the part devoted to methodological approach suggested by the author in particular, testifies to the research being done on the formulae and statistical basis that is an innovative approach in historical science and a revolutionary one – in Russian numismatics. A. Ponomaryov applied Sturges’ rule to solve his scientific problems. This is quite doubtful as Sturges’ rule is not considered valid in modern statistics. A. Ponomaryov’s off-base usage of other statistic laws disputes the obtained results which remain hypothetical without a proper argumentation. Yet Andrey Ponomaryov’s book constitutes an interesting research. The researcher’s indisputable merit is his attempt to level up numismatic researches with the help of other sciences methodology.