Artykuł prezentuje nauczanie Marcina Lutra na temat usprawiedliwienia w kontekście jego soteriologicznych i antropologicznych konsekwencji, które na poziomie werbalnym wyznaczają pojęcia imputatio i deificatio. Zasadniczą prezentację głównych aspektów tego nauczania poprzedza szkic historycznego tła jego sfomułowania, gdzie istotną rolę odgrywał spór o odpusty i mistyczne inspiracje teologii Lutra. Wittenberski Reformator ujmował usprawiedliwienie zarówno jako przypisanie wierzącemu sprawiedliwości Chrystusa, jak i ścisłe zjednoczenie z Nim. Owa jedność, której obrazem jest małżeństwo, polega na commercium sacrum między człowiekiem a Chrystusem. Uczestnictwo wierzącego w sprawiedliwości Chrystusa objawia się więc jako rodzaj „przejścia” w Chrystusa. W tym sensie egzystencja usprawiedliwionego staje się egzystencją „ekstatyczną”, extra se, czyli w Bogu, skutkując tym samym nowym – przebóstwionym (vergottet) – życiem.

The article tries to find a possible model of role that the papal office can play for ec-umenical dialogue. First, the author reviews opinions about the pope and his office issued by the Evangelical Church in the 16th century, especially in Martin Luther’s theology. In the second step, there is an analysis of the ‘pope’ understanding presented by the modern Polish Lutheran theology. According to the applied method of “unity in reconciled diversity” it seems that the pope, as a head of the Roman Catholic Church could be understood as primus inter pares. The article develops the possible consequence of this papal duty in the vision of the ecumenical Pentarchy. It would be an ecumenical collaboration between the 5 biggest traditions of the modern Christianity: Roman Catholicism, Orthodoxy, Eastern Pre-Chalcedonian Churches, Anglicanism and Lutheran Protestantism. This model does not mean a way to the institutional primacy of the Bishop of Rome.

Katolicki obraz Marcina Lutra na przestrzeni wieków ewoluował od zdecydowanie negatywnego w czasie reformacji i w wiekach następnych, poprzez próby teologicznie i historycznie pogłębionych analiz inspirowanych ruchem ekumenicznym, aż po współczesną akceptację wielu jego teologicznych postulatów. Współczesne kierunki rzymskokatolickiego myślenia o Lutrze dobrze streszczają historycznie wyważone i dogmatycznie pogłębione opinie ostatnich papieży: Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka. Idąc za tekstami uzgodnień Komisji luterańsko-katolickiej na forum światowym, ekumenicznie otwarci papieże potrafią dostrzec w Marcinie Lutrze człowieka głęboko religijnego, świadka Ewangelii, którego myśl teologiczna nie utraciła swej aktualności i jest wyzwaniem dla współczesnego zsekularyzowanego świata.

The collections of the Kórnik Library of the Polish Academy of Sciences include a set of printed textes by Jan Seklucjan with a handwritten dedication to Albrecht Frederick, Duke of Prussia (†1618). Their binding is decorated with plaquettes with portraits of Albrecht von Brandenburg- Ansbach, Duke of Prussia (†1568) and his first wife Dorothea (†1547). The article analyses both compositions, providing the following conclusions: they were made in the Konigsberg circles of the so-called Formschneider between the end of the 1530s and the first half of the 1540s. Between the period in question and 1565, wooden plaquettes (blocks) with these portraits were kept by the Duke’s court bookbinder, Kaspar Angler. After his death they probably belonged to the workshop equipment of his pupil Wolff Artzt, although it is also possible that they were used by a local religious writer, bookseller and possibly also bookbinder – Jan Seklucjan. Both works are examples of adaptation in Konigsberg of a specific formula of Renaissance book binding decoration, being at the same time a bookplate, based on a rectangular portrait plaquette presented in the centre of the cover. Compositions of such works most often depended on the painted portraits – mainly from the workshop of Lucas Cranach the Elder. Both Konigsberg portraits, however, are marked by prolonged proportions, a landscape background, and the display of coats of arms at the bottom. This fact should be explained by the painting models that were probably related to paintings in Albrecht’s Konigsberg residence. It is impossible to decide definitely whether they were made by a painter employed at his court (e.g. Crispin Herrant), or imported. Nevertheless, they are an indirect testimony to the existence of a gallery of portraits in the Konigsberg Castle, which was created on a long-term basis and with passion by the Duke of Prussia.