Artykuł prezentuje nauczanie Marcina Lutra na temat usprawiedliwienia w kontekście jego soteriologicznych i antropologicznych konsekwencji, które na poziomie werbalnym wyznaczają pojęcia imputatio i deificatio. Zasadniczą prezentację głównych aspektów tego nauczania poprzedza szkic historycznego tła jego sfomułowania, gdzie istotną rolę odgrywał spór o odpusty i mistyczne inspiracje teologii Lutra. Wittenberski Reformator ujmował usprawiedliwienie zarówno jako przypisanie wierzącemu sprawiedliwości Chrystusa, jak i ścisłe zjednoczenie z Nim. Owa jedność, której obrazem jest małżeństwo, polega na commercium sacrum między człowiekiem a Chrystusem. Uczestnictwo wierzącego w sprawiedliwości Chrystusa objawia się więc jako rodzaj „przejścia” w Chrystusa. W tym sensie egzystencja usprawiedliwionego staje się egzystencją „ekstatyczną”, extra se, czyli w Bogu, skutkując tym samym nowym – przebóstwionym (vergottet) – życiem.

Artykuł jest prezentacją poglądów ukazujących katolickie i ewangelickie stanowisko dotyczące funkcji prymacjalnej Biskupa Rzymu i jego pochodzenia. Kluczowe sformułowanie, które jest osią kontrowersji brzmi iure divino i iure humano, wskazując na boskie albo ludzkie pochodzenie prymatu. Katolicki pogląd wyraża przekonanie, że Jezus Chrystus powołał do istnienia Kościół i wyposażył go w stałe elementy strukturalne: prymat i apostolat. Teza ta jest traktowana jako imperatyw wiary. Oparta jest na tekstach ewangelijnych, które podkreślają pierwszeństwo św. Piotra Apostoła w gronie Dwunastu oraz w pierwotnym Kościele. Eklezjologia katolicka stwierdza, że nie był to tylko osobisty przywilej Piotra ale stały element struktury Kościoła, który na Soborze Watykańskim I otrzymał formalny status dogmatu. Reformacja nie negowała samej funkcji prymacjalnej, ale sposób jej sprawowania oraz jej genezę. Przyjmuje od początku, że jest to element ukształtowany w historycznym rozwoju Kościoła. Dialog ekumeniczny katolicko-luterański wypracował stanowisko zmierzające do tratowania pochodzenia prymatu jako problemu mniej istotnego, na rzecz podkreślania komunijnego wymiaru Kościoła z istotną funkcją jednoczącą i prezentującą na zewnątrz całe chrześcijaństwo. Podstawową przesłanką jej wiarygodności jest oparcie na Ewangelii.

W artykule autorzy podejmują namysł nad fazami ewolucji poglądów Dietricha Bonhoeffera na temat Kościoła i jego roli w życiu pojedynczych jego członków oraz w kontekście etycznego dziedzictwa reformacji. W Bonhoefferowskiej eklezjologii można wyróżnić trzy etapy, pogłębiające jego wizję Kościoła. W pierwszym z nich Kościół definiowany jest jako duchowa wspólnota wiernych, poza którą niemożliwe jest zbawienie. W fazie drugiej teolog kładzie nacisk na grzeszność człowieka, jako członka Kościoła. Uznanie jej stanowi podstawę dla przemiany, jaka może dokonać się w jednostce za sprawą przyjęcia w siebie Chrystusa. Trzeci etap to wkroczenie w świat spraw przedostatecznych w pełnej odpowiedzialności za dokonywane wybory poszczególnych członków wspólnoty eklezjalnej. Kościół, jakim widział go Bonhoeffer, miał wspierać się na mocnych filarach: na wolności, osobistej odpowiedzialności, naśladowaniu Chrystusa, miłości bliźniego, na sakramentach i Ewangelii. W tym aspekcie Bonhoeffer był wiernym kontynuatorem programu Reformacji.

Autor w swoim artykule zajmuje się rolą, jaką Maryja z Nazaretu, matka Mesjasza, gebirah, odegrała w ekonomii zbawienia. Tytuł gebirah oznacza godność matki króla i szczególną siłę jej oddziaływania. Dlatego Księgi Królewskie prawie zawsze wymieniają imię matki króla we wstępie do opisu każdego władcy Judy z dynastii Dawidowej, z której narodził się Mesjasz. Godność gebirah była nadawana matce króla w chwili intronizacji jej syna. Matka króla otrzymywała prestiżowy tytuł gebirah (2Krl 5,3; Jer 13,18), ponieważ dała życie synowi (geber), który został królem (2Sam 23,1). O matce Mesjasza wspominają trzy teksty biblijne, przedstawiając ważną postać kobiety- matki (Rdz 3,15; Iz 7,14 i Mich 5,2). Postać króla wraz z matką u jego boku jest prefigurą króla mesjańskiego Jezusa (2Sam 7,10-17) i jego matki Maryi. Maryja, Matka Jezusa, uważana za personifikację mesjanistyczną całego ludu Izraela, staje się nową Córą Syjonu. Maryja jako gebirah mesjańska jest realnie Matką Kościoła.

W przedłożonym studium autor wykazuje, że Paweł w propositio (12,1-2) sekcji zachęt (12,3-15,13), choć nie stosuje w nim bezpośrednio słowa syneidēsis, to jednak zastosowanym w nim słownictwem do niego się odnosi przywołując jego podstawowe funkcje i dowodzi w ten sposób, jak fundamentalne znaczenie ma odnowa umysłu we właściwym, tzn. zbawczo skutecznym, edukowaniu sumienia chrześcijańskiego. Czyni to w parakletycznym kontekście, aby uświadomić Adresatom, jak rozstrzygający głos mają odnowione umysł i sumienie w byciu i nieprzerwanym stawaniu się chrześcijaninem w codziennym i konkretnym przeżywaniu oraz praktykowaniu wiary w Jezusa. Z propositio czyni on fundament, na którym buduje parakletyczne przesłanie Listu. Jednoznacznie w nim stwierdza, że trwale odnawiany Ewangelią Bożą umysł to absolutny warunek nieprzerwanego ewangelicznego odnawiania sumienia. Odnawiane zaś w ten sposób sumienie to, jedyny godny okazanego grzesznej ludzkości daru miłosierdzia, gwarant stałej wierności jego norm osądu ze sprawiedliwością Bożą objawioną w Chrystusie Synu Bożym, czyli jego bezwzględnej prawości, co jest niezbywalnym warunkiem osiągnięcia zbawienia wiecznego.

Wpływ św. Augustyna na rozwój zachodniej łacińskiej myśli teologicznej jest znaczący. W wielu aspektach wpłynął on także na refleksję kontrreformacyjnych I reformacyjnych Teologów, szczególnie Marcina Lutra. Marcin Luter cytuje fragment 80. Homilii do Ewangelii św. Jana w trzecim paragrafie Artykułów Szmalkaldzkich. Stąd można uznać za pewne, że Augustyn wpłynął na jego rozumienie chrztu, szczególnie relacji między Saint Augustine ’s 80th homily on the Gospel of John 211 wiarą a słowem w czasie sprawowania sakramentu chrztu. Celem niniejszego studium jest zaproponowanie teologicznej analizy wspomnianej wyżej 80. Homilii do Ewangelii Jana w kontekście myśli św. Augustyna. Jest to krótki dyktowany tekst, napisany przez teologa z Hippony między 419 a 423 r., w którym wyjaśnia on J 15, 1-5 słowo po słowie. Reformacja, kontrreformacja i teologowie potrydenccy odnosili się do trzeciego paragrafu 80. Homilii często, a na ich interpretacje miało wpływ to, czy znajdowali się po katolickiej czy też protestanckiej stronie sporu. Interesujące jest to, że chociaż tekst ten był często cytowany, istniały jedynie nieliczne interpretacje, które podeszły do tekstu w sposób profesjonalny. Homilia Augustyna odzwierciedla duchowe bogactwo walki z donatyzmem (rola szafarza i przyjmującego sakrament chrztu) oraz pelagianizmem (chrzest dzieci). W niniejszym studium koncentrujemy się na tym, że jest to komentarz do Pisma Świętego, stąd analizuje całą homilię.

Temat podjęty w zaprezentowanym artykule wpisuje się w szerszą dyskusję na temat suwerenności i patriotyzmu, która zintensyfikowała się w kontekście członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Nawiązuje też do aktualnej tematyki wychowania patriotycznego dzieci i młodzieży, w którego realizację, obok rodziny i szkoły, angażuje się również Kościół (np. w ramach szkolnych lekcji religii, katechezy parafialnej, duszpasterstwa specjalistycznego). Podejmując problematykę określoną w tytule, najpierw zwrócono uwagę na zagadnienie, czy w zmienionym kontekście historycznym mówienie o patriotyzmie i postawie patriotycznej ma jeszcze sens oraz czy chrześcijanin w ogóle może (powinien) być patriotą. Poszukując odpowiedzi na tak postawione pytanie, odwołano się przede wszystkim do Listu Episkopatu Polski «O chrześcijańskim patriotyzmie» napisanego z okazji dwustolecia pierwszego rozbioru Polski oraz Dokumentu Konferencji Episkopatu Polski przygotowanego przez Radę ds. Społecznych pt. Chrześcijański kształt patriotyzmu. Dopiero na tym tle poszukiwano odpowiedzi na pytanie o obecność treści patriotycznych w przepowiadaniu homilijnym i katechetycznym. Jako modelowe w tym względzie przytoczono homilie wygłaszane przez św. Jana Pawła II podczas pielgrzymek do ojczyzny. Zwrócono też uwagę na założenia programowe nauczania religii w szkole i katechezy parafialnej, które wielokrotnie odwołują się do wartości jaką stanowi patriotyzm, podkreślając znaczenie kształtowania postawy szacunku i miłości wobec ojczyzny i jej dziedzictwa kulturowego oraz motywowania do aktywnego udziału w życiu społecznym

Katolicki obraz Marcina Lutra na przestrzeni wieków ewoluował od zdecydowanie negatywnego w czasie reformacji i w wiekach następnych, poprzez próby teologicznie i historycznie pogłębionych analiz inspirowanych ruchem ekumenicznym, aż po współczesną akceptację wielu jego teologicznych postulatów. Współczesne kierunki rzymskokatolickiego myślenia o Lutrze dobrze streszczają historycznie wyważone i dogmatycznie pogłębione opinie ostatnich papieży: Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka. Idąc za tekstami uzgodnień Komisji luterańsko-katolickiej na forum światowym, ekumenicznie otwarci papieże potrafią dostrzec w Marcinie Lutrze człowieka głęboko religijnego, świadka Ewangelii, którego myśl teologiczna nie utraciła swej aktualności i jest wyzwaniem dla współczesnego zsekularyzowanego świata.

Niniejszy artykuł zredagowany z okazji 500-lecia Reformacji koncentruje się wokół kolejnych setnych rocznic tego wydarzenia i ich obchodów w danym kontekście historycznym i w odniesieniu do postrzegania osoby Marcina Lutra. W ciągu 500 lat od pamiętnego wystąpienia Ojca Reformacji, które zapoczątkowało ruch „reformy protestanckiej”, co najmniej każde kolejne sto lat obchodzone było jako szczególne upamiętnienie tego faktu, który zmienił bieg historii Europy i świata oraz wstrząsnął chrześcijaństwem. Poszczególne, okrągłe rocznice Reformacji należy więc rozpatrywać w odniesieniu do ówczesnej sytuacji społeczno-politycznej w Europie, a zwłaszcza w Niemczech. Nie mniej ważne jest zwrócenie uwagi na postać założyciela Kościoła reformowanego, na którym skupiała się zawsze, również dziś, idea świętowania rocznicy Reformacji. W powyższym artykule przedstawia się główne wątki z życia Marcina Lutra w kontekście jego reformy chrześcijaństwa oraz zasadnicze idee przewodnie jego myśli. Następnie analizuje się rozwój Reformacji, rozumiany jako pogłębienie doktryny i ustabilizowanie się praktyki, w latach po śmierci założyciela ruchu reformatorskiego. Na tym tle przedstawia się kolejne rocznice reformy protestanckiej w odniesieniu do sytuacji religijnej i politycznej w Europie i na świecie ze szczególnym uwzględnieniem ostatniej rocznicy 500-lecia Reformacji i jej postrzegania zarówno w Kościołach protestanckich, jak i w Kościele katolickim w kontekście rozwoju ruchu ekumenicznego.

Rocznica 500-lecia Reformacji dla Kościoła prawosławnego nie stanowi szczególnego powodu do radości, ponieważ stanowi kolejny podział w Kościele – powiedział metropolita Hilarion (Ałfiejew). Pomimo że dotyczyła ona relacji Lutra i Kościoła zachodniego, jej odniesieniem stał się Kościół prawosławny, w którym Luter doszukiwał się pierwotnej nauki i eklezjologii. Dowodem tego była dysputa lipska, podczas której prymat, liturgikę, strukturę Kościoła, naukę o usprawiedliwieniu i czyśćcu Luter konfrontował z nauką Kościoła prawosławnego. Skoro Luter widział w prawosławiu osnowę dla swojej reformy, dlaczego nie zdecydował się na konwersję do Kościoła wschodniego? Karmires, podkreślając dużą znajomość prawosławia przez Lutra, twierdzi jednak, iż miała ona jedynie powierzchowny charakter, której brakowało empirycznego poznania. Konkluduje ponadto, że Luter ani nie chciał, ani nie mógł przyjąć prawosławia ze względu na swoje przywiązanie do mentalności Kościoła zachodniego, a także teologii scholastycznej.

Chociaż Rosyjska Cerkiew Prawosławna uczestniczy w działalności ruchu ekumenicznego, to jednak pozostaje ona sceptyczna wobec kierunku rozwoju chrześcijaństwa zachodniego, głównie protestantyzmu. Sprzeciw budzą zwłaszcza próby zakwestionowania tradycyjnych ujęć dogmatycznych i etycznych. Krytyka prawosławna sięga jednak dalej, aż do źródeł zakwestionowania tradycji kościelnej we wczesnej teologii protestanckiej. W tym kontekście niniejszy artykuł przedstawia główne elementy współczesnej rosyjskiej prawosławnej krytyki Reformacji wychodzącej z faktu zakwestionowania u początku ruchu reformacyjnego autorytatywności tradycji. W pierwszej części zarysowana jest teologiczna i ideologiczna specyfika rosyjskiego prawosławnego dyskursu o Reformacji; w drugiej przedstawia się prawosławną koncepcję autorytatywności tradycji w Kościele jako punkt wyjścia krytyki Reformacji; w trzeciej – omawiane są główne elementy krytyki reformacyjnego postulatu sola Scriptura, ze szczególnym uwzględnieniem jego motywacji i konsekwencji społeczno-politycznych.

Artykuł omawia koncentrację teologii Marcina Lutra na egzystencji chrześcijanina. Trzy zasadnicze obszary wskazują na ten kluczowy motyw. Po pierwsze, opis usprawiedliwienia człowieka w kategoriach wolności zyskiwanej dzięki doświadczeniu wiary, które prowadzi do wdzięcznej służby bliźniemu. Po drugie, sakramentalne pojmowanie działania Słowa Bożego jako performatywu zmieniającego rzeczywistość. Definiuje ono nie tylko rozumienie sakramentów, z kluczową rolą Chrztu jako fundamentu dla codziennej aktualizacji życia chrześcijańskiego w pokucie, która dąży do zwalczania grzeszności starego grzesznego człowieka i prowadzi do budowaniu w oparciu o obcą sprawiedliwość Chrystusa własnej sprawiedliwości człowieka, ale również jest podstawą wspólnoty wierzących – Kościoła, a także strukturyzujących doczesną rzeczywistość porządków stworzenia. Po trzecie, wskazania odnośnie teologicznego poznania zamknięte w triadzie modlitwa–medytacja– pokuszenie oraz teologiczna waga doświadczania rozróżnienia Zakonu i Ewangeli.

Celem artykułu jest krytyczne przedstawienie Lutrowej interpretacji Mt 5-7, ze specjalnym podkreśleniem założeń hermeneutycznych i konsekwencji antropologicznych tego wykładu. Na wstępie autor artykułu przedstawia źródła pisane zawierające wypowiedzi Lutra na temat Mt 5-7, przede wszystkim jego kazania tygodniowe (Wochenpredigten) i wybrane pisma teologiczne. Następnie omawia hermeneutyczne założenia wykładu przyjęte przez Lutra: jego polemikę z popularną w średniowieczu „etyką dwu poziomów” oraz jego spór z interpretacją uznawaną przez anabaptystów i innych protestanckich idealistów. Główną zasadą hermeneutyczną interpretacji była jednak nauka M. Lutra o dwóch królestwach (Zwei-Reichen-Lehre); rozróżnienie między królestwem świeckim i duchowym jest niezbędne dla zrozumienia Lutrowej interpretacji Kazania na Górze (por. WA 32, 299-301). Reformator twierdził, że Kazanie nie wiąże chrześcijanina w świecie, natomiast obowiązuje go w Królestwie Bożym. Luter podkreślał, że Mt 5-7 nie jest tekstem soteriologicznym i zawiera nauczanie etyczne Chrystusa. Jednak zdaniem Lutra to wzniosłe nauczanie Chrystusa jest niemożliwe do realizacji: jest ono „lustrem” chrześcijańskiego życia. W zakończeniu autor przybliżył pierwsze reakcje Kościołów na Lutrowy wykład Kazania na Górze. Dzisiaj jego interpretacja jest standardem obowiązującym we wspólnotach protestanckich.