Abstrakt
Uznając odpowiedzialność za kluczową kategorię antropologiczną, Roman Ingarden podkreśla, że można ją rozpatrywać jedynie w planie podmiotu traktowanego osobowo, a nie w planie „czystego ja”. Z jednej strony odpowiedzialność określa charakter osobowego istnienia, z drugiej – osobowy sposób istnienia stanowi przestrzeń zapytywania o wszelkie sensy pojęcia odpowiedzialności. Jednak problematyczna pozostaje zarysowana przez Ingardena alternatywa, sugerująca, że postrzeganie podmiotu osobowego musi przebiegać w obrębie jednej z dwóch perspektyw. Jedna z nich odwołuje się do substancjalnego modelu podmiotu osobowego, druga – do aktów aktualizacji owego podmiotu, dokonujących się w obrębie strumienia świadomości. Wydaje się, że możliwe jest wyjście poza powyższą kontradykcję i pogodzenie tych dwóch perspektyw – próbę taką podejmuje współczesna myśl dialogiczna. Ingarden zaznacza, że analiza pojęcia odpowiedzialności nie powinna być zawężona do dziedziny moralności. Jednak wszystkie cztery wyróżnione przez filozofa sytuacje, i zarazem pola problemowe, w których rozpatrywane jest owo pojęcie, sugerują, przynajmniej implicite, konieczność uwzględnienia problematyki etycznej. Co więcej, wszystkie cztery obszary problemowe – gdy ktoś: 1) ponosi odpowiedzialność, 2) podejmuje odpowiedzialność, 3) jest pociągany do odpowiedzialności, oraz 4) postępuje odpowiedzialnie – nie powinny być postrzegane jako pozostające w izolacji od siebie. Łącznikiem między nimi jest człowiek, który w pewnych sytuacjach występuje jako osoba, zaś w innych jego osobowy status nie ujawnia się, choć nadal pozostaje trwałym horyzontem rozpatrywanych tu sytuacji i sensów. Ponadto, niezależnie od polaryzacji wyróżnionych przez Ingardena obszarów problemowych, kontekst moralny stanowi trwałą przestrzeń odniesienia dla osoby ludzkiej jako tej, która nie tylko pyta o sens (sensy) odpowiedzialności, ale która także, dzięki tym sensom oraz poprzez nie, określa swoje osobowe istnienie.
Przejdź do artykułu
pl
en
