Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie

Artykuł naświetla obecną sytuację czasopisma w kontekście przemian na niwie polskiej nauki, a konkretnie sposobu jej organizacji. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury krakowskiego oddziału PAN to naukowy periodyk liczący już pięćdziesiąt lat i cieszący się uznaniem polskiego środowiska badaczy z dziedzin architektury, urbanistyki oraz im pokrewnych. Ostatnie wydarzenia szczególnie reforma szkolnictwa wyższego determinują poważne zmiany. Adaptowanie się czasopisma do nowych uwarunkowań stwarza polskim uczonym nowe szanse.
W pracy zwięźle zarysowano także główne tematy będące przedmiotem dociekań autorów a zarazem stanowiące treść niniejszego tomu.

W artykule przedstawiona została postać Janusza Ballenstedta (1929–2005), krakowskiego architekta, którego przypadki losu przemieściły w środowisko francuskie. Był projektantem znaczących obiektów w Polsce, człowiekiem ogromnej wiedzy, sprawnie używającym pióra. Swoje przemyślenia dotyczące całościowego widzenia architektury przenosił na papier. Powstała książka pt.: Architektura – Teoria i Historia (PWN 2000). W artykule uwaga została skupiona na wcześniej niepublikowanej pracy J. Ballenstedta, jego szczególnym manifeście, zatytułowanym Teoria Minimum w Architekturze.

Wspomnienie o zmarłym profesorze architekcie Juliuszu Żórawskim (1898–1967) napisane przez jednego z najbliższych uczniów i współpracowników zarazem. Autor opisuje nastrój wykładów z projektowania ar�chitektonicznego prowadzonych przez Żórawskiego i atmosferę panującą w katedrze na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej w okresie kiedy Żórawski nią kierował. Na przykładzie mieszkalnej kamienicy w Warszawie ukazuje awangardową dla polskiej architektury międzywojennej rolę Żórawskiego. Tekst przygotowany w 1968 roku jest tutaj publikowany po raz pierwszy.

Artykuł to rodzaj komentarza do publikowanego w tym samym 46. roczniku Teki KUiA PAN O/Kraków pośmiertnego wspomnienia Janusza Ballenstedta o Juliuszu Żórawskim zatytułowanego: „Szkoła Żórawskiego”, napisanego w 1968 roku. Autor podkreśla aktualność uwag Ballenstedta sprzed pięćdziesięciu lat o prof. arch. Juliuszu Żórawskim (1898–1967) i rozszerza pole argumentacji zwracając uwagę na koncepcję „pracy przestrzeni”, którą na przykładzie poczekalni kinowej wprowadził Żórawski jako zalecenie dla projektantów. Cytaty z „Felietonu” Żórawskiego pozwalają czytelnikowi poznać bliżej specyfikę eksperymentu, jaki ten architekt przeprowadził projektując dom mieszkalny przy Al. Przyjaciół w Warszawie z myślą o wygodzie mieszkańców.

Metropol Parasol w Sewilli to kontrowersyjny i budzący silne emocje obiekt zaprojektowany przez berlińskiego architekta Jürgena Hermanna Mayera. To biomorficzne dzieło wkracza odważnie w historyczną tkankę miasta, stając się jego nową ikoną.

W 1969 roku miała miejsce XXIV Sesja Generalna ONZ na temat aktualnego stanu środowiska na świecie. Raport U. Thanta ostrzegał przed postępującą degradacją natury. Konieczna stała się zmiana systemu wartości. Od lat 70. ochrona przyrody jest priorytetem. Rozpoczęła się era budownictwa zrównoważonego, w którym słońce odgrywa kluczową rolę. Celem artykułu jest przypomnienie istotności słońca w kształtowaniu architektury na przestrzeni wieków, oraz próba oceny jego ważności w przyszłości budownictwa.

W artykule zastosowano Ingardena pojęcie „systemu względnie izolowanego,” aby sformułować fenomenologię architektury podkreślającą sposób, w jaki granica struktury i otwory w niej definiują „wnętrze” i „zewnętrze” i regulują przepływ między nimi. Podejście to porównane jest z myślą Norberga-Schulza. Zaletą podejścia ingardenowskiego są, m.in., zgodność z biomimetycznym wynajdowaniem formy i nowe spojrzenie w przyszłe praktyki architektoniczne, które będą coraz bardziej „posthumanizowane.”

W artykule poddano analizie trzy kościoły rzymsko- katolickie zrealizowane we Wrocławiu w ostatnich kilkudziesięciu latach. Autorka przedstawia analizę estetyczną form geometrycznych, które reprezentują różne występujące w tym czasie w naszym kraju motywy stylowe. Bogaty w dekorację geometryczną postmodernizm, zwany „romantyczną geometrią” z początku lat osiemdziesiątych XX wieku został zderzony ze spokojnym geometrycznym nowym modernizmem z nieco późniejszego okresu. W każdym wypadku wartością nadrzędną stał się kontekst i tradycja bogatego w historię miasta.

Artykuł przedstawia dwa pokolenia chińskich architektów (architekci tzw. Pierwszej i Drugiej Fali), działających w okresie post-Mao, czyli od czasu wprowadzenia reform Deng Xiaopinga. Zasadniczym celem artykułu jest przedstawienie prac najmłodszych architektów Drugiej Fali i próba ich charakterystyki. Przykłady ilustrujące artykuł to realizacje takich biur jak: META-Project (Wang Shuo), TAOA (Tao Lei), ZAO/standardarchitecture (Zhang Ke), Zhao Yang Architects oraz DnA_Design and Architecture (Xu Tiantian). Wybrane realizacje są z pewnością inspirującym przykładem eksperymentalnej chińskiej architektury ostatnich lat – architektury krytycznej, która w reakcji na błędy poprzednich lat, związane z ekstensywną modernizacją miast, starała się odbudować relację z utraconą tradycją, kierować swoją uwagę na człowieka, świadomego swojego miejsca we współczesnym świecie, jak również swojego dziedzictwa. Artykuł został opracowany na podstawie materiałów źródłowych pozyskanych bezpośrednio z biur architektonicznych w ramach pracy autora nad wystawą Współczesna Architektura Chin. Modernizm udomowiony, której autor był pomysłodawcą i, wraz z prof. Wang Lu (Tsinghua Univ, Pekin), współkuratorem. Wystawa została zaprezentowana w Muzeum Manggha, jej otwarcie towarzyszyło Biennale Architektury w Krakowie w roku 2017.

W sytuacji niestabilności i zmian, które charakteryzowały Związek Radziecki w latach dwudziestych ubiegłego wieku, grupa architektów-konstruktywistów pod przewodnictwem Moisieja Ginzburga zajmowała się problemem braku mieszkań dla pracowników w dużych sowieckich miastach. Rozwiązania wypracowane przez zespół Ginzburga zostały opracowane pod patronatem Sowieckich platform OSA i Strojkom. Zostały przeprowadzone w trzech kolejnych etapach zwieńczonych budową Domu Narkomfinu. Niemniej, architektoniczna nowoczesność osiągnięta w Narkomfinie była związana z postępami w sektorze budownictwa mieszkaniowego poczynionymi przez ich kolegów z Europy. Niniejszy artykuł podejmuje analizę faktycznych powiązań pomiędzy owym moskiewskim prototypem a zachodnimi modelami, które zaczynały być opracowywane w Europie, a zwłaszcza w Niemczech. Przedmiotowa koncepcja umieszcza badania prowadzone przez zespół Ginzburga w procesie skomplikowanej i niezwykle ważnej asymilacji, która integrowała nowe modernistyczne techniki Zachodu.

Wspólnym mianownikiem nowoczesnej postawy projektowej jest intensywne wplatanie natury w struktury zurbanizowane. Zwiększa się rola gatunków obcych w ekosystemach, dąży się do ich integracji, w celu wydobycia wartości ekologicznych i estetycznych. Podkreśla się odpowiedzialność człowieka za zrównoważoną uprawę ogrodu planetarnego. Oznacza to symbiotyczną postawę poprzez aktywne uczestnictwo w kreacji, a następnie w opiece/uprawie zmierzające do utrzymania nowej/nowo-powstałej równowagi.

Pokój to miejscowość położona w województwie opolskim. W XVIII w. wzniesiono tu książęce założenie rezydencjalne, Carlsruhe, w formie gwiaździstej kompozycji z centralnym placem, ogrodami i parkami. Miejscowość stała się ośrodkiem kultury i rzemiosła, a od XIX w. uzdrowiskiem. Rok 1945 i dokonane zniszczenia przerwały jej rozwój, a dawne Carlsruhe stało się wsią gminną Pokój. Współcześnie trzy cmentarze: ewangelicki, katolicki i żydowski stanowią świadectwo wielokulturowej przeszłości wsi Pokój. W artykule przedstawiono historię cmentarzy, scharakteryzowano ich kompozycje oraz lokalizacje w układzie wsi, zbadano stan zachowania oraz wskazano indywidualne walory estetyczne każdej nekropolii.

This paper presents the Steinhof Gardens and delves into their planning history. In accordance with an urban design concept by Otto Wagner (1841–1918), the construction phase was planned and carried out by Franz Berger (1853–1938) and his team, and in 1907 the facility was opened. The garden architect Ferdinand Müller (1858–1942) played a role in the implementation of the sanatorium’s gardens. Several alterations have been made since its acquisition by the City of Vienna; a care manual is still lacking.

W kontekście powszechnej globalizacji, komercjalizacji i kształtowania miast w duchu pop-kultury, dobra jakość przestrzeni wiąże się z projektowaniem, które wykracza poza aspekty użytkowe i estetyczne. Konieczne staje się projektowanie ukierunkowane na kreację przestrzeni przyjaznej człowiekowi. Celem artykułu jest wskazanie na podstawie wybranych projektów zagospodarowania przestrzeni wyznaczników przestrzeni przyjaznej. Kluczowe wydają się być: wykorzystanie motywu zabawy, adaptowalność i elastyczność użytkowania, a także odwołanie się do tradycji lokalnych.

Celem pracy było przedstawienie relacji natura-ogród-dziecko na przykładzie projektu zagospodarowania skweru znajdującego się w dzielnicy Węglin Południowy w Lublinie. Współcześnie większość terenów rekreacyjnych dla dzieci wyposażanych jest w urządzenia umożliwiające dzieciom standardowe zabawy ruchowe tj. huśtanie się, kręcenie w kółko, wspinanie. W niestandardowym podejściu do tematu – tereny zieleni miejskiej mogą należeć do nielicznych miejsc, gdzie wśród otoczenia roślin i zwierząt, dzieci mogą rozwijać swoją kreatywność, pasje, utożsamiać się z daną przestrzenią oraz nabywać nowych doświadczeń. W przedstawionej pracy ukazano również konieczność zwiększenia liczby miejsc wypoczynku dla osób w różnych przedziałach wiekowych.

The paper investigates and analysis sacred eye-catchers in Transylvanian gardens and parks. Interpretation of visual connections defined by landscape features with a sacred meaning (crypts, chapels, crosses, thumbs etc.) are the present study’s main purpose. The analysis of the visual connections on a landscape scale comprises the examination of outstanding visual elements (eye-catchers) that are decisive in the case of historic landscapes, gardens and parks, and among these in the case of castle gardens, manor houses and demesnes as well. In these cases the relationship between a manor garden and the surrounding landscape is the result of a conscious shaping of the environment. The sights which determine forcefully the historicity of the landscape are the results of enduring cultural influences over time. Although only just a very few of these former landscape connections persist, their preservation represents a public interest. The investigated eye-catchers – as outstanding landscape elements – determine in a decisive way the structure of garden landscapes in Transylvania. The sentimental, then romantic trends prevailing in the 19th century in many cases expected that outstanding buildings also become important parts of the gardens. The study proves the landscape compositional role and importance of the sacred features situated within the manor gardens, or outside the gardens, in the surrounding landscape, representing a visual entity with the castle garden ensemble.

Zachodni brzeg Kanału Żerańskiego wyróżnia się potencjalnie wysokimi walorami przyrodniczymi i kulturowymi. Planowana na tym obszarze budowa gazociągu wysokiego ciśnienia zasilającego Elektrociepłownię Żerań stanowi strategiczne przedsięwzięcie dla pn.-wsch. Warszawy. Opracowanie wykonane w Katedrze Architektury Krajobrazu miało na celu określenie uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych oraz kulturowych tego miejsca, które posłużyły do sformułowania wskazań funkcjonalno-przestrzennych, a następnie opracowania koncepcji zagospodarowania pasa terenu po zakończeniu budowy gazociągu.

W strukturach miast zachodzą stałe przemiany funkcjonalno-przestrzenne, które znajdują odzwierciedlenie w ich współczesnym krajobrazie. Ogromna skala obecnych miast stwarza trudności w zarządzaniu ich niejednorodnym krajobrazem, który w ramach jednego miasta może składać się z szeregu różnych jednostek krajobrazowych o odrębnej charakterystyce i walorach. Identyfikacja i delimitacja jednostek architektoniczno-krajobrazowych w oparciu o badania terenowe oraz studialne jest więc kluczem do zarządzania krajobrazem miast. Obecne podziały administracyjne nie stanowią podstawy do zarządzania krajobrazem poszczególnych dzielnic, w ramach których może występować nawet kilka jednostek architektoniczno-krajobrazowych. Delimitacja krajobrazów miasta, stanowiąca część składową Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego może stać się podstawą do ustalania szczegółowych wytycznych kształtowania krajobrazu poszczególnych jednostek architektoniczno-krajobrazowych i efektywnego zarządzania krajobrazem miast.

Artykuł przedstawia badania dotyczące roli budowli sakralnych we współczesnym krajobrazie Warszawy. Obiekty sakralne powinny być częścią elementów i systemów tworzących tożsamość każdego miasta. Badania koncentrują się na określeniu roli budowli sakralnych w kompozycji krajobrazu miasta, w tym wpływu przekształceń przestrzennych terenów położonych w najbliższym sąsiedztwie budowli sakralnych na kompozycję przestrzenną badanych założeń.

Tereny poprzemysłowe bywają powszechnie postrzegane jako miejsca degradacji i zniszczenia. Gdy jednak przyjrzymy im się dokładnie, odkryjemy, jak wiele potrafi zdziałać przyroda, gdy pozwolimy jej przejąć inicjatywę. Żabie Doły to obszar na granicy Chorzowa, Bytomia i Piekar Śląskich, który ma status zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Podstawą ochrony są tu siedliska cennych gatunków fauny, szczególnie ptactwa. Najciekawszym zagadnieniem jest geneza tego obiektu. Tu nie poddano ochronie pozostałości dawnych, naturalnych i cennych ekosystemów. Miejsce to było pierwotnie użytkowane rolniczo, ale jego krajobraz uległ zmianie pod wpływem eksploatacji węgla kamiennego, rud cynku i ołowiu oraz żelaziaków brunatnych. Na skutek działalności górniczej poziom terenu obniżył się o 5–8 metrów i powstały tu niecki osiadań, które stopniowo wypełniły wody gruntowe. Teren poprzecinany jest nieużytkowanymi nasypami kolejowymi. Są tu również hałdy i osadniki poflotacyjne. Gleby, a szczególnie osady denne zbiorników wodnych zanieczyszczone są metalami ciężkimi. Mimo tak trudnej ekologicznie sytuacji teren zasiedla wiele gatunków ptaków, w tym chronionych prawem polskim i wspólnotowym. Obecnie potwierdzono występowanie 64 gatunków, choć wieloletnie obserwacje podnoszą tą ilość prawie dwukrotnie. Część z zastanych gatunków znajduje się w polskiej czerwonej księdze zwierząt. Poza ptakami występują tu również inne zwierzęta, w tym chomik europejski. Potwierdzona flora tego obszaru też jest znacząca, obejmuje 375 gatunków. Powstała w 2016 roku waloryzacja przyrodnicza stanowiła podstawę do opracowania w 2017 roku projektu rewitalizacji tego obszaru w granicach Bytomia. Jest to miejsce przenikania się „światów” – zwierząt z ich siedliskami, wędkarzy i zwolenników rekreacji ruchowej, entuzjastów obserwacji ptaków i ekologów. Współczesne tendencje ochrony przyrody narzuciły sposób rewitalizacji, w którym ochrona elementów rodzimej natury ma łączyć się z popularyzacją wiedzy przyrodniczej. Zaproponowano więc, by to przenikanie się świata przyrody, rekreacji i historycznej tożsamości regionu podkreślić i wyposażyć w sprzyjającą infrastrukturę. Wprowadza ona też kolejny wirtualny świat, jako nową warstwę treściową, atrakcyjną dla młodych pokoleń.

Artykuł niniejszy stanowić ma przyczynek do szerszych rozważań i dyskusji dotyczących pomijanych wciąż kwestii garnizonowej architektury krajobrazu, jej kanonu – istoty miejsca, jego tożsamości. Jak dotąd zagadnienia przestrzeni garnizonowej, jej atrybuty – architektura, elementy zagospodarowania, zieleń znajdowały się poza nurtem naukowych rozważań, stanowiąc swoiste tabu z różnych racji i cezur. Jako tereny zamknięte, a po zakończeniu wojskowych funkcji, jako powojskowe, predysponowane są szczególnie do pełnienia znaczącej roli w relacjach urbanistycznych obszarów śródmiejskich, ich współczesnych kreacji konserwatorskich. W przywołanych projektach i realizacjach stanowić mogą przykłady kierunków rozwoju uwzględniających ich uprzednią wojskową tożsamość – ducha miejsca.

‘Composing’ and ‘composition’ are key terms in the announcement and subject of the conference. In this paper we want to investigate and analyse some backgrounds of the terms ‘composition’ and ‘design’ in landscape architecture. The two terms are related but not the same. ‘Composition’ refers to a static phenomenon; composing is the active form. ‘Design’ can be used both as active form – the act of designing – while it can also be used as a passive phenomenon; the noun ‘design’ stands for a plan. ‘Composition’ is an older term, already used in the classical architectural treatises such as by Alberti. Both terms stand for the core of what landscape architects do, making plans for realising future environments for people. We will start by giving a short overview of terms and definitions as used in references and set out the scope of the paper. We will continue with a short historical overview of the term ‘composition’ from the first architectural treatises on. Around the end of the 19th century and the beginning of the 20th, the term ‘design’ starts to emerge. Its introduction and rise is closely related to the setting up of architectural schools where the materialising of projects and the design backgrounds are separately treated in design studios. In the second part we will give a short historical outline of the development of landscape architecture over time with special attention to the turn of the last century when the first landscape architecture schools and programs started to emerge. In the last part we will develop a typological overview of the relation between composition and design, illustrated by realised projects. In the conclusion we will summarise the relation between structure, composition and design in contemporary practice; and put forward that composition in landscape architecture is ‘designed structure’. In this way the terms composition and design can be related and distinguished both in theory and practice.

W artykule zaprezentowano różne wzory projektowania sacrum w zielonych przestrzeniach publicznych, jak również Uniwersalny wzorzec parku o właściwościach terapeutycznych. Jako przykład omówiono kompleks zielonych przestrzeni publicznych w Wejherowie, utworzony przez Kalwarię Wejherowską i Park im. A. Majkowskiego.

Bezpieczeństwo to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Od czasów neolitu potrzebę tę spełniano poprzez specjalną organizację przestrzeni ludzkich siedzib – jako scenografii spodziewanych walk. Artyleria dalekosiężna zatrzymała rozwój fortyfikacji bastionowej, kleszczowej i poligonalnej, otwierając erę fortów, twierdz pierścieniowych, a w końcu fortyfikacji rozproszonej, broniącej granic krajów jako fronty ufortyfikowane. Paradoksalnie krajobraz, przygotowany jako przyszłe pole walk fortecznych – wyglądał jako pokojowy, parkowy, romantyczny krajobraz w typie angielskich ogrodów w stylu „beautifull”. Krajobraz znany z krwawych walk z okresu I Wojny Światowej obecnie nadal pozostają w służbie. Pełniąc funkcje wielkich kompleksów memorialnych, muzeów otwartych i wielkich kompleksów zieleni, zauważanych w planach rozwojów miast. Mają wartości historyczne, ekologiczne, kompozycyjne dla krajobrazu miasta, także wartości turystyczne. Twierdze nieistniejącej monarchii austro-węgierskiej są najlepszym przykładem wartości wspólnego technicznego i historycznego dziedzictwa narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Projektowane według indywidualnych kierunków opracowanych przez austro-węgierską inżynierię wojskową, w skrajnie trudnych warunkach taktycznych i ekonomicznych, realizowane były w specyficznych warunkach federacyjnego państwa – swoistej „wspólnoty europejskiej”. Ich wyjątkowe i uniwersalne wartości stanowią podstawę do starań o ich transgraniczny wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Artykuł przedstawia zapis procesów projektowych konkursowych związanych z planowaną realizacją założenia krajobrazowego, rzeźbiarsko-architektonicznego w Parku Konstytucji 3 Maja w Białymstoku. Tematyka pracy dotyczy zagadnień określania zasad kształtowania kompozycji oraz budowy i morfologii formy architektoniczno-krajobrazowej. Projekt ukazany będzie w kontekście doświadczeń dydaktycznych na Wydziale Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Białostockiej, na kierunku Architektura Krajobrazu.

Od kilku dekad brytyjskie kurorty nadmorskie (w tym Blackpool) przeżywają głęboki kryzys spowodowany przeobrażeniami rynku turystycznego, trendów społecznych i gospodarczych. Sytuacja ta domagała się wprowadzenia przekształceń dla zaadoptowania do nowej sytuacji ekonomicznej, turystycznej oraz kulturowych preferencji odwiedzających. Wyzwaniem dla miasta stało się zdefiniowanie nowej − zdywersyfikowanej i zawężonej do określonego pola działalności i aktywności − oferty turystycznej.

Praca prezentuje metodę inwentaryzacji widokowej i jej wykorzystanie we współczesnym wcieleniu znanej od wieków w kulturze dalekiego wschodu, a chętnie stosowanej na przestrzeni lat i epok stylowych idei widoku zapożyczonego (zapożyczonej scenerii).

Od dziesięcioleci trwa złożony i silnie postępujący proces zagospodarowywania polskiego wybrzeża. Doprowadziło to do głębokiej degradacji krajobrazu kulturowego miejscowości nadmorskich. Celem artykułu jest wyeksponowanie potrzeby planowego rozwoju pasa nadmorskiego w kontekście jego rozwoju turystycznego i zwrócenie uwagi, że wraz z nieustannie rosnącym zapotrzebowaniem naszego społeczeństwa na agresywny, pozornie komfortowy sposób wypoczynku, tracimy kolejne tereny wyróżniające się ciągłością rozwoju i niegdyś świadomie kształtowaną przestrzenią.

Budowanie miast nie jest zajęciem dla każdego. Aby na tym polu działać z powodzeniem potrzebne są umiejętności, z których pożytek staje się dobrem publicznym. Umiejętności – zdobywane wraz z wiedzą i doświadczeniem, nakładającymi się na wrodzone zdolności: intelekt, wyobraźnię, wrażliwość artysty. Ale również owo dobro publiczne, a więc akceptowane i właściwie pożytkowane dzieło sztuki budowy miast nie zaowocuje w każdych okolicznościach. Trudno sobie wyobrazić zadowolenie nomadów z mieszkania w dzielnicy willowej. Nie znaczy to jednak, aby urbaniści tworzyć mieli „pod publiczkę” – wprost przeciwnie! Jak w każdej sztuce, tak i w tej, odbiorca powinien otrzymać od twórcy dzieła nieco więcej niżby się spodziewał. Celem planowania jest ład przestrzeni. Jego ustawową definicję trudno wykorzystać jeśli chodzi o mieszczące się w niej „wymagania kompozycyjno-estetyczne”. Od czasów Witruwiusza określano je jako venustas a więc pożądany powab przestrzeni. Dziś, z rzadka używając synonimu „piękno” – podchodzimy do tego tak, jakby nie wypadało o tym mówić, jakbyśmy zapomnieli, że sztuka budowy miast może przynieść piękno w otoczeniu człowieka! Wobec trudno uchwytnego – w urzędowej nowomowie – meritum, zastępuje się je gąszczem wymagań dotyczących między innymi skali opracowania, oprogramowania komputerowego, zakresu uzgodnień, skutków finansowych itp. Zupełnie tak, jakbyśmy chcieli dokonać wyboru miss na podstawie zaświadczeń lekarskich kandydatek. Tymczasem kryteria te powinny być jedynie dopuszczające do uczestnictwa w konkursie, zaś laureatem i zleceniobiorcą powinien być ten, kto zaprojektuje najpiękniejszą kompozycję przestrzenną,

Autor podjął próbę scharakteryzowania walorów zespołów zabudowy realizowanej w różnej skali w polskich miastach, w poszukiwaniu utraconych cech miejskości i możliwości odzyskania dla miasta i jego mieszkańców środowiska mieszkaniowego – sprzyjającego integracji społecznej, dzięki miejskiemu klimatowi przestrzenno-funkcjonalnej struktury nowych zespołów zabudowy, w której otwarta publiczna przestrzeń łączy tkankę zabudowy, wyposażoną w niezbędny program społecznej infrastruktury usługowej.

Brasilia. Miasto utopia. Miasto-eksperyment. Miasto-akt polityczny. Miasto-symbol i manifest. Zbudowane z idei i odważnie wrzucone w głąb lądu. I choć powstałe w latach 60. ubiegłego wieku, nadal budzi skrajne emocje. To mistrzowsko rozplanowane miasto miało być ośrodkiem wzorcowym i estetycznym symbolem nowej myśli modernistycznej, a także kluczem do sukcesu młodego brazylijskiego społeczeństwa. Minęło ponad 60 lat od podpisania aktu założycielskiego miasta przez socjalistę i populistę Juscelino Kubitschka. Jak dziś rozwija się owo urbanistyczne arcydzieło i symbol brazylijskiego modernizmu, który kiedyś zadziwił i olśnił cały świat? Co zostało z wyobrażeń i założeń funkcjonalistów? Czy można uznać, ze unikatowy eksperyment na światową skalę się udał?

Przesunął się zakres zadań i obowiązków architektów: z projektantów obarczonych odpowiedzialnością za kształt i sprawność architektury, na reżyserów (animatorów) przestrzeni miejskiej odpowiedzialnych za prawidłowy i niezakłócony przebieg spektaklu dziejącego się w przestrzeni urbanistycznej, jako nieustannego, symultanicznego i bezantraktowego ciągu wzajemnie się generujących scen życia Miasta. Architektura, a raczej tkanka miejska stała się scenografią dla synergicznych działań holistycznych/wielokierunkowych podtrzymujących życie mieszkańców i usprawniających użytkowanie. Programiści, reżyserzy, animatorzy kultury, gospodarze miast, oddolne inicjatywy mieszkańców, możni inwestorzy – wszyscy ci organizatorzy przestrzeni miejskiej mają wyrównane racje w ARANŻOWANIU PRZESTRZENI URBANISTYCZNEJ. Czy miasto jeszcze potrzebuje architektów?

W artykule przedstawiono narzędzie – rozmyte mapy kognitywne FCM, które może być wykorzystane do modelowania percepcji krajobrazu. Metodologia pozostawia szanse na wprowadzenie uzupełniających lub alternatywnych zasad oceny, źródeł danych i zastosowań. Narzędzie FCM nadaje się do określania różnych scenariuszy działań, w zależności od np.: przewidywanych trendów użytkowania gruntów lub celów przyjętych w strategii planowania przestrzennego. Zarządzanie krajobrazem kulturowym wymaga uczestnictwa społeczności (zwłaszcza lokalnych) w procesie kształtowania krajobrazu tak, aby możliwy był wzrost jego jakości i akceptacji przy jednoczesnym minimalizowaniu konfliktów przestrzennych. Włączenie budowy map kognitywnych FCM jako narzędzia wspomagającego proces podejmowania decyzji na jednym z etapów (np. partycypacji społeczności lokalnej) w planowaniu przestrzennym umożliwia spełnienie tych wymagań.

Współczesne miasta trawią problemy degradacji, suburbanizacji i depopulacji, jednocześnie jako historycznie nawarstwione krajobrazy niosą w sobie istotne wartości: gospodarcze, społeczne i kulturowe. Rozwój reurbanizacyjny ma na celu odnowę przestrzeni, które utraciły dotychczasową funkcjonalną i formalną aktualność i atrakcyjność. Miejskie projekty inwestycyjne, które chronią i wykorzystują historyczne dziedzictwo, są jednym z narzędzi jego wdrożenia. Artykuł na przykładzie analizy wybranych inwestycji z zakresu infrastruktury kultury prezentuje reurbanistyczne skutki ich realizacji.

Rozwój Szanghaju w XX w. nie przebiegał w sposób zrównoważony. Imponujące tempo urbanizacji i uprzemysłowienia, katastrofalny stan środowiska miejskiego. W XXI wieku Szanghaj staje się modelowym przykładem „zielonego” projektowania urbanistycznego, chlubiąc się coraz czystszym środowiskiem, zrównoważoną „zieloną” i „błękitną” infrastrukturą, rezerwuarami otwartych przestrzeni, rekultywowanymi nabrzeżami, a także nowoczesnymi przestrzeniami publicznymi i parkami, wcielającymi najnowsze trendy w architekturze krajobrazu i świadczącymi usługi eko-systemowe.

Pochodzący z początku XX w. kościół Niepokalanego Poczęcia NMP, konwentualny oo. Karmelitów Bosych w Krakowie, wznoszono w dwóch etapach. Budową fazy drugiej, obejmującej korpus nawowy kierował jej projektant – architekt Franciszek Mączyński. Na szczególną uwagę zasługuje skrupulatnie prowadzony przez głównego majstra – Stanisława Słowika dziennik budowy, pozwalający zapoznać się ze specyfiką prowadzenia prac budowlanych na przełomie lat 20. i 30. ubiegłego wieku.

Szczególnego rodzaju założeniami, których funkcjonowanie powiązano z krajobrazem były sanktuaria kalwaryjne. Począwszy od lat 70. XVII stulecia na Śląsku oraz w Hrabstwie Kłodzkim powstała spora, choć trudna dzisiaj do precyzyjnego oszacowania, liczba kalwarii opartych na jednym z dwóch podstawowych modeli: Sacro Monte (m.in. Góra Świętej Anny, Wambierzyce, Bardo) oraz linearnego (Krzeszów, Brzeg Dolny, Góra, Rudy, Trzebnica). Dziś, wobec osłabienia znaczenia religijnego, coraz częściej stanowią one cele spacerów i turystycznych wędrówek.

Przestrzenie sakralne w szpitalach – kaplice lub ogrody sakralne, jako miejsca spokoju, odnoszą się do duchowych potrzeb pacjentów i ich rodzin. W artykule przeanalizowano elementy tworzące zjawisko sacrum w kompozycji historycznego szpitala Strummera w miejscowości Topoľčany. Obecnie historyczny kompleks szpitalny nie jest wykorzystywany do swoich dawnych funkcji, przez co pojawia się pytanie – jak zachować zjawisko sacrum w kontekście jego przyszłych zastosowań.

Przedmiotowy artykuł dotyczy zabytkowego miasta Røros, które od 1980 roku jest wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Røros położone jest nad rzeką Glommą, w środkowo-wschodniej Norwegii, w regionie Sør-Trøndelag. Osadnictwo na tym terenie rozwinęło się około połowy XVII wieku w związku z odkryciem bogatych złóż miedzi. Z tego okresu do naszych czasów przetrwała nie tylko tradycja górnicza miejscowości, ale także drewniane domy, system transportu wodnego oraz relikty dawnej huty i maszyn niezbędnych do wydobycia miedzi. Wskazane elementy dziedzictwa kulturowego miasta świadczą o jego wyjątkowości w skali europejskiej, zaś współpraca społeczności lokalnej z władzami na polu ochrony i rewaloryzacji tego zespołu jest godna naśladowania. Zdaniem Autorów taka współpraca jest niezbędna aby proces ochrony i rewaloryzacji dziedzictwa kulturowego przebiegał właściwie, czego dowodem jest właśnie Røros.

W artykule przedstawiono problematykę sacrum wpisującą się w układy kompozycji przestrzennych śląskich cmentarzy katolickich. Wskazano na klasyfikację cmentarzy jako miejsc świętych, ochronę ich sakralnego charakteru oraz na stawiane wobec przestrzeni wymagania. Dla wybranych śląskich nekropolii przeprowadzono analizę zagadnień związanych z występowaniem, czytelnością i realizacją treści sacrum w ich komponowanej przestrzenni.

Rozmaitość postaci krajobrazów średniowiecznych odzwierciedla sytuację polityczną i społeczną terytoriów europejskich w okresie V–XV wieku. Z dzisiejszego punktu widzenia, w obszarach europejskich mamy do czynienia z kilkoma charakterystycznymi typami obiektów pejzażowych, takimi jak 1. warownie (zamki) średniowieczne; 2. osady mieszkalne, w tym miasta, miasteczka, wsie; 3. opactwa i mniejsze klasztory; 4. kościoły w krajobrazach otwartych i centra pielgrzymkowe; 5. rejony upraw rolnych; 6. kompozycje ogrodowe; 7. specyficznie polskie relikty przeszłości takie jak gródki wczesno średniowieczne.

Definicja wszechobecnego w sztuce pojęcia sacrum jest dość subiektywna stąd też każdorazowo powinna być rozpatrywana przez pryzmat motywów indywidualnych i kulturowych kierujących danym autorem lub fundatorem dzieła sztuki. Przyrodniczo-krajobrazowe bogactwo Śląska wraz z tłem kulturowym i ogrodowym doby XIX stulecia, stanowi doskonały przykład pluralizmu pojęcia sacrum, które w przestrzeni założenia ogrodowego markowane może być ścieżką, rzeźbą symbolizującą rangę polityczną państwa, ogrodem samym w sobie jako darem czy wreszcie krajobrazem w ogóle.

Niniejszy artkuł dotyczy tradycji antycznej w sztuce europejskiej oraz wpływu antyku na naszą europejską tożsamość. Temat recepcji antycznych wzorców na sztukę, w tym w szczególności na architekturę doby średniowiecza, a więc epoki najbliższej chronologicznie spuściźnie Imperium Romanum, towarzyszył autorce od początków jej pracy naukowej. Ten osobisty stosunek do poruszanego zagadnienia oraz przekonanie o tym jak istotne dla rozwoju europejskiej myśli artystycznej są osiągnięcia kultury antycznej, sprawiły, że zdecydowała się do niego powrócić. Bowiem pomimo upływu lat jest on wciąż aktualny i konsekwentnie rozwijany przez badaczy krajowych i zagranicznych.

She (Nature) is an eternal present. Past and future are unknown to her. The present is her eternity. She is beneficient. J.W. von Goethe Goethe mówi o wiecznej wartości i znaczeniu natury. Nawet w dzisiejszym pospiesznym i zdigitalizowanym świecie, idea Goethego oraz teoria Christiana Hirschfelda, która ożywiła ruch miejskiego parku publicznego w XVIII wieku, stanowi wartość. Pomimo, iż sposób użytkowania i nawyki mieszkańców miast różnią się w zależności od wieku i regionu, społeczeństwo i jego poszczególne jednostki potrzebują fizycznego i duchowego wypoczynku, oferowanego przez parki miejskie. Głównym celem badań jest podkreślenie roli naturalnych elementów i charakteru krajobrazu miejskiego w kompozycji przestrzennej, na przykładzie dwustuletniego historycznego parku miejskiego Városliget w Budapeszcie – jednego z pierwszych publicznych parków miejskich. Główny problem badawczy brzmi: jakie są główne krajobrazowe i naturalne struktury i elementy definiujące kompozycję? Jakie główne zmiany w kompozycji wpłynęły na długą ewolucję parku w zachodzącej presji rozwoju miasta i zmian społecznych? Czy możemy odnaleźć uniwersalne metody projektowania dla ogólnego użytkowania parku oraz czy lokalny duch miejsca pełni rolę dominanty w projektowaniu parku publicznego? Badania koncentrują się na znaczeniu czynnika kompozycji, zmieniającego się pod wpływem czasu, w procesie transformacji Városliget w Budapeszcie, od pierwszego zagospodarowania i wprowadzenia nasadzeń na bagnistym obszarze na obrzeżach miasta Peszt na przełomie XVIII i XIX w., kiedy natura i jej kulturowe ogrody i formy parków stawały się coraz częściej uznawane za środki i cele duchowej, fizycznej oraz społecznej odnowy. Badania opierają się na analizie ekologicznych i krajobrazowych aspektów i cech społecznych, publicznych i politycznych, w planowaniu i budowaniu, które wpłynęły na kompozycję i konstrukcję publicznego parku miejskiego. Analizy skupiają się na istotnych momentach ewolucji parku, podczas gdy obserwacje koncentrują się na relacjach pomiędzy zmieniającymi się aspektami społecznymi i krajobrazowymi w procesie projektowania i planowania.