O wielkości naukowych stawów i wysokości szklanych sufitów rozmawiamy z prof. Elżbietą Frąckowiak, wiceprezes Polskiej Akademii Nauk.

Das Vernunftelement, das dem Glauben zugeordnet ist, den Glauben auch sucht, ist gegenwärtig – zwar nicht so deutlich, wie es früher war – ausschließlich in der philosophie präsent. Denn gegenwärtig beeinfusst dieses element den Glauben von den unterschiedlichen Bereichen der allgemein dominierenden Wissenschaften her. Die neueste Geschichte des Verhältnisses zwischen kirche und Wissenschaft ist durch kongresse, Symposien und tagungen, die einen interdisziplinären charakter haben, geschrieben. In den Begegnungen bemühen sich theologen im gemeinsamen Gespräch mit den repräsentanten der Human- und naturwissenschaften um größere Harmonie zwischen den jeweiligen Wissenschaften. Die Absicht des Artikels ist die Analyse der Verlautbarungen der kirchlichen Lehre von papst pius iX (1792–1878) bis zum papst Benedikt XVi (*1927). Besonderes werden die Ansprachen des papstes Johannes paul ii (1920–2005) an die Mitglieder der päpstlichen Akademie zum thema: im Verhältnis der kirche zu Wissenschaft bzw. naturwissenschaft analysiert. Solche interesse seitens des kirchlichen Lehramtes spricht die Anfrage der profanem Wissenschaften, die neben ihren ständigen Spezialisierungen auch für die Weisheitsdimensionen der wissenschaftlichen forschungen offen bleiben. Das Verfahren bewegt sich in drei Schritten. Zuerst wird die unmöglichkeit eines Widerspruchs zwischen christlichen Glauben und Wissenschaft dargestellt (1). Dann wird auf das fundament für die Gespräche zwischen kirche und Wissenschaft – die gegenseitige Anerkennung der Autonomie zwischen der irdischen und ewigen Ordnung – hingewiesen (2). Zum Abschluss werden nachkonziliare Dokumente, die auf die kooperation zwischen kirche und Wissenschaft hinweisen, analisiert. Als resultat wurde nachgewiesen, dass die kirchliche Lehre eindeutig auf eine evolution der Öffnung der kirche auf Wissenschaft zeigt. Die nachkonziliare Dokumente weisen nicht nur auch auf eine Möglichkeit und notwendigkeit der Zusammenarbeit zwischen kirche und Wissenschaft, sondern auch beschreiben einige Bedingungen dieser kooperation. Es geht in dieser kooperation in ersten Linie um die Suche nach der Wahrheit und gegenseitiges erkennen.

W artykule opisuję fenomen big data i jak ma się on do pracy badawczej realizowanej w ramach nauk eksperymentalnych. Poszukuję odpowiedzi na dwa ważne pytania. Czy metody badawcze zaproponowane w ramach paradygmatu big data mają zastosowanie w naukach eksperymentalnych? Czy zastosowanie metod badawczych z paradygmatu big data w konsekwencji prowadzi do nowego rozumienia tego, czym jest nauka?

Śledzę wieloletnie zmagania Edmunda Husserla nad wypracowaniem idei nauki. Idea ta miała dla Husserla kardynalne metafilozoficzne znaczenie: służyła do uformowania właściwej filozofii (fenomenologii), tj. takiej, która ma być ścisłą nauką – nową i wyższą jej postacią. Husserlowska idea nauki nie jest dowolnym projektem indywidualnych badaczy, środowisk uczonych, grup, lecz samą istotą nauki — niezmienną, uniwersalną, niepodlegającą przekształceniom wraz ze zmianami społeczno- kulturowymi, ahistoryczną, niezrelatywizowaną do naukowej praxis.

W tym tekście analizuję ideał nauki wypracowany przez Edmunda Husserla w późniejszym okresie jego twórczości, głównie w Medytacjach kartezjańskich i w Kryzysie nauk europejskich. Analiza ta jest drugą częścią rozważań przedstawionych w: M. Czarnocka, Edmunda Husserla idea nauki i projekt fenomenologii jako nauki ścisłej, Filozofia i nauka. Studia filozoficzne i interdyscyplinarne, 7 (2), 2019, s. 247–264. Husserl twierdzi, że przeobrażenie filozofii w naukę ścisłą, główne zamierzenie jego intelektualnej aktywności, wiąże się z reformą wszystkich nauk pozytywnych. Nauki pozytywne są według niego ściśle związane – przez wspólne fundowanie i wspólny ideał – z filozofią. W pracy porównuję też Husserlowski projekt filozofii jako nauki fundamentalnej z trendami obecnie panującymi w filozofii i wielością jej szkół, pól problemowych i metod.

Gaston Milhaud (1858–1918) był filozofem francuskim, który wychodząc od matematyki, odbył drogę do filozofii (zwłaszcza epistemologii) i historii nauki. Jego prace z zakresu historii nauki były poświęcone nauce greckiej i nauce nowożytnej. Milhaud podnosi w swych pracach, że podstawowe pojęcia i zasady nauki (jej rozmaitych dyscyplin) są efektem decyzji, które zarazem przekraczają tak doświadczenie, jak i logikę. Kładzie on nacisk na rolę swobodnej kreacji i aktywności umysłu. Autor poddaje dyskusji centralne problemy myśli Milhauda, w szczególności zaś kwestię relacji nauki do filozofii.

W artykule dokonuje się analizy porównawczej różnych klasyfi kacji paradygmatów nauki i nauk o zarządzaniu w aspekcie ich pragmatyczności i odpowiedniości odnośnie do badań organizacji oraz uzasadnia tezę o wysokiej użyteczności modelu badawczego zaproponowanego przez Kenetha D. Stranga. Model Stranga, oparty na koncepcji ideologii badawczych, pozwala na pokonanie teoretycznej niewspółmierności i współpracę przedstawicieli różnych paradygmatów. Artykuł zawiera ponadto refl eksje odnośnie do paradygmatu jako kluczowego czynnika wpływającego zarówno na rozwój nauk o zarządzaniu, jak i na działania praktyczne w organizacjach. Wybór określonego paradygmatu, tj. ideologii badawczej, ma decydujący wpływ na wyniki badań, a także uogólnienia praktyki. Paradygmat określa strategię badawczą, dobór metod badawczych i reguł wnioskowania. Ma on też wpływ na proces edukacji, a co za tym idzie ma swój udział w kształtowaniu światopoglądu naukowców, przedsiębiorców i menedżerów.

W polskiej socjologii panuje szereg nieporozumień wokół teorii aktora-sieci (ANT). Świetnie obrazuje to tekst An Invasion of Tricksters. Niniejszy artykuł jest odpowiedzią na jego zarzuty. Ambicje naszego tekstu wykraczają poza ukazanie błędów interpretacyjnych i innych niedostatków tego artykułu. Przede wszystkim konfrontujemy tu rożne strategie korzystania przez socjologów z ustaleń filozoficznych i omawiamy ich przydatność naukową. Dodatkowo oferujemy własną, wewnętrzną krytykę ANT.

Nicholas Rescher przez ponad 40 lat analizował różne wymiary granic i ograniczeń nauki. Zagadnienie to postrzegał w ścisłym związku z progresywnością nauki, ale też zauważał jego specyfikę. Artykuł skupia się na analizie terminów i pojęć zaproponowanych i stosowanych przez Reschera w artykułowaniu i dyskusji zagadnienia granic nauki w wielu jej wymiarach. Wskazano na ich różnorodność i wieloznaczność. Poddano krytyce Rescherowskie próby określenia relacji pomiędzy pojęciami dotyczącymi granic oraz wskazano na niekonsekwencje i niespójności.

Przedmiotem analizy jest próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób Karol Marks należy do obszarów filozofii i historii filozofii, i czy wpisywanie go w te dziedziny w obecnie przyjęty sposób jest uprawnione? Analizując myśl Marksa należy pamiętać, że nie uważał się on za filozofa, ale za badacza, który przekracza horyzont filozofii, pracując na gruncie nauki oraz ideologii organizującej walki polityczne swojego czasu. Oczywiście to, co dany myśliciel sądzi o sobie i mówi na swój temat, nie może być ostatecznym kryterium interpretacji jego dorobku. Wydobywanie z twórczości Marksa bogatej problematyki filozoficznej budzi jednak wątpliwości, czy przypadkiem nie zacieramy istoty tej twórczości, czyniąc z Marksa kogoś, kim nie był? Wątpliwości te narastają, gdy bierzemy pod uwagę Główne nurty marksizmu Leszka Kołakowskiego – opracowanie, które czyni z tezy, iż „Karol Marks był filozofem niemieckim” punkt wyjścia dla analizy i krytyki jego myśli. Problem polega na tym, że sam Kołakowski w swojej postmarksistowskiej twórczości deprecjonuje naukę i filozofię, a za podstawę dynamiki myśli uznaje mit. Rodzi to pytanie, czy Kołakowski w swojej prezentacji Marksa przedstawia jego filozofię, czy raczej pewien mit Marksa jako oderwanego od rzeczywistości filozofa, uszczęśliwiającego ludzkość wbrew jej woli i naturze?

We współczesnych dyskusjach na temat racjonalności nauki spór dotyczy m.in. odpowiedzi na pytanie, czy istnieją uniwersalne reguły akceptacji, odrzucania lub wyboru koncepcji teoretycznych, zasługujące na miano racjonalnych. Pluralizm i relatywizm kryteriów racjonalności ma zdecydowanie więcej zwolenników. Odrzuca lub w znacznym stopniu kwestionuje klasyczne pojęcie racjonalności nauki jako poznania w pełni obiektywnego, prawdy jako jego celu oraz autonomicznego podmiotu jako jego twórcy. Czy Kant uznałby podnoszone w nieklasycznym ideale relatywność i wielość celów nauki i kryteriów racjonalności? Charakteryzując rolę podmiotu i zasad rozumu w systemie Kanta, formułuję tezę, że filozof ten broniłby potrzeby połączenia różnych, nawet początkowo niewspółmiernych teorii i aspektów doświadczenia w spójną całość, traktując to jako wymóg racjonalności nauki, i szerzej, racjonalności człowieka, jako istoty rozumnej i autonomicznej, twórcy zasad wyznaczających ludzkie poznanie i działanie.

Der Autor antwortet auf die moderne Einwände gegen das Heimatrecht der Theologie in der Universitas litterarum (Peter Hünermann). Es geht um bleibende säkulare Anfragen, um pragmatische und postmodernistische Einwände und nicht zulezt um Bekenntnis- und Magisterium Ecclesiae-gebundenheit der Theologie.